Το 1950, λίγα χρόνια μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το υπουργείο Στρατιωτικών της Μεγάλης Βρετανίας έκανε μια μικρή διόρθωση στους επιτελικούς του χάρτες. Στο φύλλο για την έρημο Σαχάρα πρόσθεσε μια μικρή κουκκίδα. Μια κουκκίδα με την επιγραφή «Μπάρα Αντρία», που στα αραβικά σημαίνει το «βουνό του Αντρέα»…
Τα Μετόχια Φρατζεσκιανά είναι ένα μικρό υπέροχο γραφικό χωριό 12 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από το Ρέθυμνο. Ζωσμένο από ελιές και αμπέλια, ανάμεσα σε ψηλά βουνά και ποτάμια, λες και κάποιο θεϊκό χέρι φύτεψε το χωριουδάκι στην πιο όμορφη γωνιά του νησιού. Από αυτό το χωριό ξεκινάει η περιπέτεια του Ανδρέα Κατζουράκη. Ήταν δεν ήταν 13 χρόνων το 1930, όταν η ανάγκη χρημάτων και η φτώχεια τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει τον τόπο του. Σαν ένας μικρός Οδυσσέας, έφυγε με την καρδιά του μαύρη που άφηνε την Κρήτη για να πάει στην Ιθάκη του και να αναζητήσει την τύχη του στο πλευρό του μεγαλύτερου αδερφού του στη Λιβύη.
Για δέκα χρόνια, μέχρι να ξεσπάσει ο πόλεμος, δούλεψε σκληρά και δημιούργησε δικές του μικρές επιχειρήσεις. Οι κόποι του σιγά – σιγά άρχισαν να αποδίδουν καρπούς. Εκείνο το διάστημα οι Ιταλοί είχαν καταλάβει τη Λιβύη και προετοίμαζαν το έδαφος για το μέτωπο της Βορείου Αφρικής, γι’ αυτούς και τους συμμάχους τους, τους Γερμανούς.
Στη Λιβύη τον βρήκε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Δεν το σκέφτηκε και πολύ. Παράτησε τις δουλειές και το εμπόριο που είχε αρχίσει να ασχολείται και αποφάσισε να πολεμήσει στο πλευρό των συμμάχων. Λίγους μήνες μετά, τα κατορθώματά του έκαναν το όνομά του θρύλο ανάμεσα σε Άγγλους και σε Λίβυους. Όταν οι δυνάμεις του Άξονα και κυρίως οι Ιταλοί άκουγαν το «Αντρία της Σαχάρας» άφριζαν από το κακό τους για τα τόσα χουνέρια που τους είχε κάνει. Στην πραγματικότητα το όνομά του τους προκαλούσε τρόμο.
Ο Αντρία της Ερήμου
Την ημέρα ο ήλιος λες και αγγίζει την έρημο. Πυρώνει την άμμο στη Σαχάρα. Οι θερμοκρασίες ξεπερνούν τους 50 βαθμούς. Τη νύχτα, σαν γυρνάει η άλλη πλευρά του φεγγαριού, τα πάντα παγώνουν. Λίγοι καταφέρνουν να επιβιώσουν στις συνθήκες αυτές και μόνο ελάχιστοι μοιάζει να νιώθουν άνετα. Η έρημος της Σαχάρας είναι η μεγαλύτερη έρημος στη Γη. Χαώδης, τρομακτική και μυστηριώδης για όλο τον κόσμο.
Για τον Αντρέα Κατζουράκη, όμως, ήταν το δεύτερο σπίτι του. Ήξερε κάθε αμμόλοφο, κάθε κόκκο άμμου, γνώριζε πού βρισκόντουσαν οι οάσεις και ποια μονοπάτια δεν πρέπει να πάρεις με τα πόδια εάν δεν θες να πεθάνεις. Ακόμη και όταν φυσούσε δαιμονισμένα ο καυτός άνεμος Κίμπλι, ο Αντρέας ήξερε τι πρέπει να κάνει για να μη χάσει τον προσανατολισμό του μέσα στην αμμοθύελλα. Η Σαχάρα και οι άνθρωποί της ήταν το σπίτι του. Μόλις ο πόλεμος τελείωσε, ο «τρελός της ερήμου», όπως τον αποκαλούσαν συχνά οι Εγγλέζοι, παρέμεινε στη Λιβύη και μεγαλούργησε.
Η κρητική καρδιά του δεν άντεχε καμία αδικία στη ζωή του και γι’ αυτό οι ντόπιοι τον λάτρεψαν σαν θεό. Άνθρωπος υπερήφανος, δούλεψε πολύ και ήταν εκ των επιφανέστερων μελών της ελληνικής κοινότητας στη Βεγγάζη. Γύρισε ύστερα από 53 χρόνια ξενιτιάς στην αγαπημένη του Κρήτη και το 1983 αναπαύτηκε στο ευλογημένο χώμα της. Έζησε μια ζωή γεμάτη περιπέτεια που λίγοι άνθρωποι έχουν βιώσει. Τις περιπέτειές του τις έγραφε σε πρώτο πρόσωπο σε ένα μικρό ημερολόγιο που κουβαλούσε πάντα μαζί του. Πολλές τις έλεγε σαν παραμυθάκι χρόνια μετά, στα δυο του λατρεμένα παιδιά, τη Μαρία και τον Στέλιο.
Ήταν ημέρα Κυριακή, η 27η Απριλίου 1941. Σε ένα καφενείο, όπως τους άξιζε, περίμεναν τους εισβολείς οι τέσσερις άνδρες που ανέλαβαν το θλιβερό καθήκον της παράδοσης της πόλεως των Αθηνών. Ήταν ο φρούραρχος Αθηνών, υποστράτηγος Χρ. Καβράκος, ο Νομάρχης Αττικοβοιωτίας Κ. Πεζόπουλος και οι δήμαρχοι Αθηναίων και Πειραιώς Αμβρόσιος Πλυτάς και Μιχ. Μανούσκος.
Στην Επιτροπή προβλεπόταν ως πρόεδρος ο Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος, ο οποίος αρνήθηκε όμως να παραστεί μη αντέχοντας να συναντήσει τους εισβολείς. Το καφενείο ονομαζόταν «ΛΟΥΞ» -άλλοι έγραψαν «ΠΑΡΘΕΝΩΝ»-, ανήκε στον κτηματία Ανδρέα Γλεντζάκη και βρισκόταν στη διασταύρωση των λεωφόρων Αλεξάνδρας και Κηφισίας, απέναντι από την τότε έπαυλη Θων.
Οι Έλληνες αξιωματούχοι δήλωσαν πως η Αθήνα ήταν μια ανοχύρωτη πόλη που δεν είχε την πρόθεση να προβάλει αντίσταση. Ο Γερμανός αντισυνταγματάρχης Φον Σέιμπεν όρισε ουσιαστικά πολιτικούς διοικητές των Αθηνών και του Πειραιώς τους δύο δημάρχους, ενώ κατέστησε αιχμάλωτο πολέμου και υπεύθυνο για τυχόν εχθρικές πράξεις τον υποστράτηγο Καβράκο.
Παρόντες στη συνάντηση ήταν ο πρεσβευτής της Γερμανίας πρίγκιπας Έρμπαχ και ο γραφικός Γερμανός στρατιωτικός ακόλουθος στην Αθήνα Κλεμ φον Χόχενμπεργκ, ο οποίος μέχρι τότε βρισκόταν σε κατ’ οίκον περιορισμό. Η συνέχεια του δράματος δόθηκε στο Δημαρχιακό Μέγαρο των Αθηνών, ενώ μηχανοκίνητες φάλαγγες καταλάμβαναν στρατηγικά σημεία της αττικής γης.
Ως γνωστόν, ο Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος αρνήθηκε να ορκίσει την Κατοχική Κυβέρνηση Γεωργίου Τσολάκογλου λέγοντας πως «δεν μπορώ να ορκίσω Κυβέρνηση προβληθείσα από τον εχθρό. Εμείς γνωρίζουμε ότι τις Κυβερνήσειςτις ορίζει ο λαός ή ο Βασιλεύς»!
Κατόπιν τούτου ακολούθησε η πλέον τιμητική καθαίρεση Ιεράρχη στη σύγχρονη Ελληνική ιστορία. Ο Αρχιεπίσκοπος καθαιρέθηκε με Συντακτική Πράξη της Κατοχικής Κυβέρνησης στις 2 Ιουνίου 1941 και ο ελληνικός λαός βυθίστηκε στο μαύρο σκοτάδι της Κατοχής.
Το καινούργιο βιβλίο των εκδόσεων Πατάκη και του Ευάνθη Χατζηβασιλείου, αναλύει και παρακολουθεί τους μηχανισμούς της ανάδειξης ενός ελληνικού εθνικού συμβόλου στον χώρο της Μακεδονίας, και συγκεκριμένα του Δοξάτου Δράμας, κατά την περίοδο από τους Βαλκανικούς Πολέμους έως την επαύριον του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Στο διάστημα αυτό, η Ανατολική Μακεδονία γνώρισε τρεις βουλγαρικές κατοχές (1912-13, 1916-18, 1941-44), κατά τις οποίες το Δοξάτο κατέβαλε επανειλημμένα βαρύ φόρο αίματος. Βασικός ερμηνευτικός άξονας του βιβλίου είναι η επισήμανση ότι, ενώ οι συγκρούσεις ήταν ευρύτερες (Βαλκανικοί και Παγκόσμιοι Πόλεμοι), «κρυμμένες» μέσα σε αυτές βρίσκονταν φάσεις του ιστορικού φαινομένου που περιγράφεται με τον όρο «Μακεδονικό ζήτημα».
Μέσα στις μεγάλες διεθνείς συγκρούσεις, το Μακεδονικό είχε την τάση να αναβιώνει και να δημιουργεί τις δικές του τρομερές πιέσεις, τοπικές, εθνικές και περιφερειακές. Έτσι, το βιβλίο, αναλύοντας τη … διαδικασία σχηματισμού των προσλήψεων σε εθνικό επίπεδο, παράλληλα επιχειρεί να αποδώσει και πτυχές της εμπειρίας του μέσου ανθρώπου της Ανατολικής Μακεδονίας – μια ιστορία που δεν έχει λεχθεί έως τώρα, τουλάχιστον στον βαθμό που της αξίζει.
Γράφει ο Κωνσταντίνος Λινάρδος (σε πρώτη διαδικτυακή δημοσίευση στο www.istorikathemata.com)
Η αντιπαλότητα των δύο χωρών για τα μακεδονικά εδάφη ήταν συνεχής και είχε τις ρίζες της στον 19ο αιώνα (η Γιουγκοσλαβία μέχρι το 1913 ως Σερβία) προκαλώντας κατά καιρούς πολλά προβλήματα και στην Ελλάδα. Η έναρξη του 2ου παγκόσμιου πολέμου το 1939, αναζωπυρώνει τις εθνικιστικές τους βλέψεις και το πολιτικό παρασκήνιο φουντώνει. Οι ηγεσίες και των δύο χωρών εκμεταλλεύονται την απόφαση των Γερμανών για επίθεση στην Ελλάδα κλείνοντας συμφωνίες με αυτούς, βάση των οποίων οι μεν Γιουγκοσλάβοι θα έπαιρναν την Θεσσαλονίκη, οι δε Βούλγαροι την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Όμως στην Γιουγκοσλαβία η αντίδραση μεγάλου μέρους του λαού θα έχει ως αποτέλεσμα την ακύρωση της συμφωνίας και την ανατροπή της κυβέρνησης στις 27 Μαρτίου 1941. Η αντίδραση του Χίτλερ είναι άμεση, δίνοντας εντολή ο κωδικός «Μαρίτα» (επίθεση στην Ελλάδα) να ισχύσει και για την Γιουγκοσλαβία, με σαφείς εντολές για διαμελισμό της χώρας και την εξαφάνιση των Σέρβων από τον χάρτη… Αμέσως μετά την κατάληψη των δύο χωρών, οι εντολές του Χίτλερ τίθενται σε εφαρμογή και οι δύο χώρες μοιράζονται αλλά και διαμελίζονται…Στην Γιουγκοσλαβία τα πράγματα είναι χαώδη. Η Σλοβενία μοιράζεται μεταξύ Ιταλίας και Γερμανίας. Η Κροατία ανακηρύσσεται ανεξάρτητη, ενσωματώνοντας και την Βοσνία ως αντιστάθμισμα της Δαλματίας που προσαρτάται από την Ιταλία. Η Βοϊβοδίνα επιστρέφεται στην Ουγγαρία, τα Σκόπια δίνονται στην Βουλγαρία, ενώ το Κοσσυφοπέδιο αλλά και οι αλβανόφωνες περιοχές των Σκοπίων ενσωματώνονται στην Αλβανία (προτεκτοράτο της Ιταλίας).
Για τους Σέρβους μάλιστα τα πράγματα είναι τραγικά, αφού συν τοις άλλοις υφίστανται και τις ακρότητες του συνεργάτη των Γερμανών, Κροάτη Ante Pavelic. Αντίστοιχη κατάσταση επικρατεί και στην Ελλάδα. Οι Βούλγαροι καταλαμβάνουν την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (πλην μιας συνοριακής λωρίδας με την Τουρκία στον Έβρο), με απώτερο σκοπό την ενσωμάτωση της στην Βουλγαρία. Οι Ιταλοί προσαρτούν τα Επτάνησα και την Σάμο, υπόσχονται την Θεσπρωτία ως Τσαμουριά στους Αλβανούς, ενώ φιλοδοξούν να δημιουργήσουν το πριγκιπάτο των Βλάχων σε μέρη της κεντρικής Ελλάδας…Τα υπόλοιπα μέρη πλην της Αθήνας, της κεντρικής Μακεδονίας και των νησιών που παραμένουν σε γερμανικά χέρια, τίθενται υπό Ιταλική κατοχή, ενώ η κατάσταση στην υπόδουλη χώρα γρήγορα αρχίζει να γίνεται αφόρητη…
Η μητέρα του Κ.Περρίκου θα είχε κάθε δίκιο να αισθάνεται περήφανη για το σπλάχνο της… Oh, tempora, oh mores!)
«Μαρία μου:
Μου μένουν ακόμη λίγα λεπτά ζωής. Και στις τελευταίες μου στιγμές θα σ’ αγαπώ και θα σε θυμάμαι. Φίλησέ μου τ’ αγγελούδια μας. Οι φίλοι μου ας κάμουν το χρέος τους. Πεθαίνω για την Ελλάδα και θυμάμαι την τελευταία στροφή του ύμνου του Μιστράλ: «Κι αν πρέπει να πεθάνουμε για την Ελλάδα, τι θεία δάφνη, μια φορά κανείς πεθαίνει».
Εγκαταλείπω τον κόσμο χωρίς μίση και κακίες. Αγωνίσθηκα για την πατρίδα μου. Για την δική τους πατρίδα αγωνίζονται κι’ εκείνοι οι οποίοι με καταδίκασαν. Θα ήθελα το αίμα μου να μην μας χωρίση αλλά να μας ενώση στο μέλλον με τους σημερινούς αντιπάλους.»
Κ. Περρίκος προς Μαρία Περρίκου (σύζυγο), Φυλακαί Αβέρωφ, κελί 12, 4 Φεβρουαρίου 1943, ώρα 5.20΄ π.μ.
Ο Κώστας Περρίκος, αρχηγός της αντιστασιακής οργάνωσης ΠΕΑΝ, εκτελέστηκε στις 4 Φεβρουαρίου 1943 έπειτα από την πραγματοποίηση της μεγαλύτερης αντιστασιακής πράξης σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη μέχρι τότε. Την ανατίναξη της φιλοναζιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ στο κέντρο της Αθήνας (Πατησίων και Γλάδστωνος), που στρατολογούσε Έλληνες για να πολεμήσουν στο πλευρό της Βέρμαχτ στο ανατολικό μέτωπο. Σκοτώθηκαν πολλά μέλη της ΕΣΠΟ, ανάμεσά τους και ο ιδρυτής και αρχηγός της, γιατρός Σπύρος Στεροδήμος.
«Η καταστροφή υπήρξε ολοκληρωτική, και ποτέ πια οι προδότες δεν συνήλθαν από το πλήγμα. Ήταν το τέλος των προσπαθειών για δημιουργία ενός ελληνικού ναζιστικού κινήματος, και επομένως η ενέργεια της ΠΕΑΝ προκάλεσε μείζονα πολιτικά και κοινωνικά αποτελέσματα στην Ελλάδα της Κατοχής. Το ηθικό του χειμαζόμενου λαού τονώθηκε• οι συμμαχικοί ραδιοσταθμοί ύμνησαν την επιχείρηση, που άλλωστε αποτελούσε το μεγαλύτερο έως τότε σαμποτάζ σε πόλη της κατεχόμενης Ευρώπης. Μόνη παραφωνία, η αποκήρυξη του σαμποτάζ από το ΕΑΜ, που το χαρακτήρισε ως «προβοκάτσια της Γκεστάπο», ενώ αποκάλεσε την ΠΕΑΝ «αντεθνική οργάνωση». Φαίνεται ότι το ΕΑΜ ενοχλήθηκε από την πιθανή εμφάνιση ενός εναλλακτικού πόλου στην αθηναϊκή Αντίσταση». Ευάνθης Χατζηβασιλείου – Επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (εφ. Καθημερινή 26/9/2010).
Αντί σχολίου:
«Εγκαταλείπω τον κόσμο χωρίς μίση και κακίες. Αγωνίσθηκα για την πατρίδα μου. Για την δική τους πατρίδα αγωνίζονται κι’ εκείνοι οι οποίοι με καταδίκασαν. Θα ήθελα το αίμα μου να μην μας χωρίση αλλά να μας ενώση στο μέλλον με τους σημερινούς αντιπάλους» Κ.Π.
(Πριν από την εκτέλεση, ο Περρίκος στράφηκε προς τους Γερμανούς αξιωματικούς που διοικούσαν το απόσπασμα και τους είπε: «Είμαι Ελλην αξιωματικός, έκαμα το καθήκον μου». Εκείνοι χαιρέτισαν στρατιωτικά και έδωσαν την εντολή για πυρ)
Πλησίαζαν τα Χριστούγεννα του 1940 και ο Ελληνικός Στρατός στην παράλια ζώνη του μετώπου, στον ελληνοιταλικό πόλεμο, φαινόταν πως είχε καθηλωθεί στο μουσουλμανικό χωριό Μπόρσι, λίγα χιλιόμετρα πριν από την Χειμάρρα. Οι Ιταλοί είχαν οχυρώσει και είχαν καταστήσει σχεδόν απόρθητο το βουνό που είναι πάνω από το χωριό Κηπαρό. Ο ορεινός αυτός όγκος έστεκε σαν τείχος μπροστά στις ελληνικές δυνάμεις και εμπόδιζε την προέλασή τους. Οι ελληνικές επιθέσεις είχαν αποβεί άκαρπες. Τα Ιταλικά πολυβόλα χάρη στην ευνοϊκή θέση που κατείχαν, θέριζαν τα πάντα μπροστά τους. Τότε παρουσίασαν στον διοικητή μια λεβέντισσα Κηπαριώτισσα που είχε έλθει κρυφά από το Κηπαρό και ζητούσε να τον δει. «Μπορώ να σας περάσω από ένα μονοπάτι πίσω από τις γραμμές των Ιταλών» του λέει. Ο διοικητής την κοίταξε στην αρχή με καχυποψία, μπορεί να είναι παγίδα, σκέφτηκε. Όμως κάτι μέσα του, του έλεγε πως μπορούσε να εμπιστευθεί την γυναίκα αυτή.
Διέταξε τότε μια διμοιρία να ετοιμαστεί και όταν πέσει το σκοτάδι να ακολουθήσει την γυναίκα. Στην αρχή οι στρατιώτες με την γυναίκα μπροστά, κατευθύνθηκαν μέσα από τον πυκνό ελαιώνα προς την παραλία όπου η απόκρημνη ακτογραμμή εμπόδιζε την ορατότητα των Ιταλών. Έτσι βαδίζοντας ακροβολιζόμενοι συνέχεια παραλιακά από το Πρωτοπάπι του Κηπαρού, φθάσανε σε ένα σημείο από όπου αρχίσανε να ανεβαίνουν μέσα από ένα δύσβατο μονοπάτι. Κάποια στιγμή φτάσανε ακριβώς πίσω από τις γραμμές των Ιταλών. Μέσα στην σιωπή της νύχτας, ξαφνικά οι Ιταλοί ακούνε μεταλλικούς κρότους πίσω από την πλάτη τους. Ήσαν οι ελληνικές ξιφολόγχες που έμπαιναν στα όπλα. Αμέσως, πριν προλάβουν να αντιδράσουν ακούνε την ιαχή «αέρα» και τους πρώτους πυροβολισμούς. Έντρομοι σήκωσαν τα χέρια, κάποιοι έπεσαν στα γόνατα και ικέτευαν για την ζωή τους. Έτσι έπεσε η γραμμή άμυνας των Ιταλών και άνοιξε ο δρόμος για την Χειμάρρα. Η ατρόμητη Κηπαριώτισσα ονομαζόταν Αναστασία Σάββα. Τα εγγόνια της ζουν και τώρα στο Κηπαρό, κάποιες φορές διηγούνται την ηρωική πράξη της γιαγιάς τους.
Ο Ελληνικός Στρατός μπήκε στις 22 Δεκεμβρίου στην Χειμάρρα και γνώρισε αποθεωτική υποδοχή. Οι γαλανόλευκες βγήκαν στα παράθυρα και στα μπαλκόνια, ο κόσμος ξεχύθηκε για να αγκαλιάσει τους στρατιώτες και για τα τους προσφέρει ότι μπορούσε. Τα Χριστούγεννα του 1940 έμειναν αξέχαστα στους Χειμαρριώτες.
Τότε η γραμμή του μετώπου αναπτύχθηκε από τον Σκουταρά, στα βόρεια της Χειμάρρας μέχρι την κορυφή Αυγό των Ακροκεραυνείων. Ταυτόχρονα άλλες δυνάμεις από το Μπόρσι προωθήθηκαν προς την κοιλάδα του ποταμού Σουσίτσα και εγκατέστησαν το στρατηγείο στο χωριό Κούτσι. Εκεί ψηλά στα Ακροκεραύνεια, στα χιόνια, ο στρατός μας πέρασε όλον τον χειμώνα του 1940-41 και επιβίωσε μέσα σε σκαμμένα λαγούμια στην πλαγιά του βουνού. Εκεί μέσα στα λαγούμια δημιουργήθηκαν τα πάντα. Κοιτώνες, μαγειρείο, ιατρείο, διοικητήριο, αποθήκες και ότι άλλο χρειαζόταν. Σε ελάχιστη απόσταση στην απέναντι πλαγιά, στο «Μεσημέρι» ήσαν οι Ιταλοί. Μέσα στην νύχτα ακούγονταν και κάποιοι να φωνάζουν προς τους Ιταλούς διάφορα, όπως «Ρε φρατέλι, πάλι μακαρόνια τρώτε». Το μέτωπο αυτό άντεξε την εαρινή επίθεση των Ιταλών και άρχισε να οπισθοχωρεί μόνο μετά την γερμανική επίθεση.
Ο χρήστης του YouTube «EmperorTigerstar», ο οποίος ειδικεύεται στη δημιουργία βίντεο με κινούμενους χάρτες ιστορικών γεγονότων, παρουσιάζει τις συνεχείς αλλαγές των συνόρων της Ευρώπης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κάθε μέρα από την Γερμανική εισβολή στην Πολωνία μέχρι την παράδοση της Ναζιστικής Γερμανίας.
Στην Ελλάδα, με το τέλος των επιχειρήσεων, που ολοκληρώθηκαν με την πτώση της Κρήτης τον Μάιο του 1941, οι Γερμανοί επέβαλλαν τριζωνική κατοχική διοίκηση, δηλαδή γερμανική, ιταλική και βουλγαρική.
Το Ράιχ είχε λίγα εδάφη υπό τον άμεσο έλεγχό του, που όμως ήταν περιοχές μεγάλης οικονομικής και στρατηγικής σημασίας. Τέτοιες ήταν η Αττική με την πρωτεύουσα Αθήνα, το αεροδρόμιο, το λιμάνι του Πειραιά και τα νησιά του Σαρωνικού. Επιπλέον η Θεσσαλονίκη, αλλά και όλη η κεντρική Μακεδονία από τον Αλιάκμονα μέχρι το Στρυμόνα. Και από τα νησιά τη Μήλο, τη Λήμνο, τη Μυτιλήνη, τη Χίο και τους 3 από τους 4 νομούς της Κρήτης, δηλαδή Χανίων, Ρεθύμνου και Ηρακλείου. Τέλος έλεγχε την ουδέτερη ζώνη στην ελληνο-τουρκική μεθόριο, για να μην προκληθεί ένταση μεταξύ Τούρκων και Βούλγαρων.
Οι Βούλγαροι πήραν ξανά την ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, όπως είχαν κάνει και στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο πριν από 23 χρόνια! Και οι Ιταλοί όλο το υπόλοιπο κομμάτι της χώρας, που ήταν και το μεγαλύτερο, αλλά και μειωμένης οικονομικής και στρατηγικής σημασίας. Οι τρεις ζώνες κατοχής είχαν και διαφορετικό νόμισμα, το κατοχικό μάρκο το «γερμανικό έδαφος», τη μεσογειακή δραχμή το «ιταλικό έδαφος» και το λέβα το «βουλγαρικό έδαφος».
Στην αρχή οι Γερμανοί απελευθέρωσαν τους Έλληνες αιχμαλώτους και επέτρεψαν την ελληνική σημαία στα δημόσια κτήρια, πράγμα που προκάλεσε την αντίδραση του Μουσολίνι. Αυτό το έκαναν δείχνοντας ας πούμε «ευμενή μεταχείριση» αναγνωρίζοντας τη γενναία αντίσταση των Ελλήνων στρατιωτών. Όμως πολύ γρήγορα διαψεύστηκαν όσοι πίστευαν ότι οι Γερμανοί θα έδειχναν συμπάθεια στους Έλληνες, επειδή θαύμαζαν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Ακόμη και το γεγονός ότι η χώρα μας ήταν φτωχή σε πρώτες ύλες έκανε πολλούς να πιστεύουν ότι δε θα ενδιέφερε το γερμανικό ιμπεριαλισμό.
…Ο πόλεμος μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας, που άρχισε την 28η Οκτωβρίου 1940, επεκτάθηκε αυτόματα και μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας.
Η Αλβανία, συνδεδεμένη την εποχή εκείνη με καθεστώς “προσωπικής ένωσης” με την Ιταλία, είχε δεχθεί με νόμο του Κοινοβουλίου της (Αλβανικός Νόμος, 10 Ιουνίου 1940) ότι: “Το Βασίλειο της Αλβανίας αναγνωρίζει ότι θα βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με τα κράτη τα οποία θα βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση με το Βασίλειο της Ιταλίας”.
Συνεπώς με την κήρυξη του πολέμου από την Ιταλία εναντίον της Ελλάδας βρέθηκε σε εμπόλεμη κατάσταση με την πατρίδα μας. Γι’ αυτό η Ελλάδα με το Βασιλικό Διάταγμα (ΒΔ) της 10ης Νοεμβρίου 1940, το οποίο εκδόθηκε σε εφαρμογή του ΑΝ (Αναγκαστικού Νόμου) 2636/1940 “Περί δικαιοπραξιών εχθρών και μεσεγγυήσεως εχθρικών περιουσιών”, όρισε ως εχθρικά κράτη “την Ιταλία μαζί με τις κτήσεις, τα αυτοκρατορικά της εδάφη και τις αποικίες, καθώς και την Αλβανία”.
Ο Ιταλός στρατηγός Βισκόντι Πράσκα σε διαταγή του της 21ης Οκτωβρίου 1940 αποκαλύπτει ότι είχε αναθέσει σε ειδικούς αξιωματικούς, συνοδευόμενους από Αλβανούς οδηγούς, να εκτελούν αναγνωρίσεις στην άμεση περιοχή των συνόρων. Περαιτέρω η διαταγή καθόριζε ότι έπρεπε να οργανωθούν ειδικά τμήματα αποτελούμενα ως επί το πλείστον από Αλβανούς, πλαισιούμενους μόνο από Ιταλούς, και επιφορτισμένα με την εξουδετέρωση των μεμονωμένων Ελλήνων σκοπών και με την αποκοπή των τηλεφωνικών γραμμών.
Η προκήρυξη που διάβασε ο πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου Βερλάτσι, στις 28 Οκτωβρίου 1940, αναφέρει μεταξύ άλλων και τα εξής: “…Οι στρατιώτες του ένδοξου Ιταλικού Στρατού, στις τάξεις του οποίου περιλαμβάνονται πολλές μονάδες Αλβανών στρατιωτών…”.
Ο Ιταλός ιστορικός Μάριο Τσέρβι γράφει: “Στις ιταλικές μεραρχίες περιλαμβάνονταν επίσης αλβανικά τμήματα (…). Εκπαιδεύτηκαν ακόμα και Αλβανοί, που θα ήθελαν να συμμετάσχουν στις επιχειρήσεις”.
Η Σοφία Βέμπο (Καλλίπολη Ανατολικής Θράκης, 10 Φεβρουαρίου 1910 – Αθήνα, 11 Μαρτίου 1978) ήταν κορυφαία Ελληνίδα ερμηνεύτρια και ηθοποιός της οποίας η καλλιτεχνική πορεία εκτείνεται από το Μεσοπόλεμο έως τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια και τη δεκαετία του ’50. Χαρακτηρίστηκε «Τραγουδίστρια της Νίκης» εξαιτίας των εθνικών τραγουδιών που ερμήνευσε κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου του 1940.
Η Βέμπο στον πόλεμο
Η έκρηξη στην καριέρα της ήρθε με την κήρυξη του πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940. Τότε όλες οι επιθεωρήσεις προσαρμόζουν το θέμα τους στην πολεμική επικαιρότητα και τα τραγούδια επανεγγράφονται με πατριωτικούς στίχους. Η Βέμπο τραγουδά σατιρικά και πολεμικά τραγούδια και η φωνή της γίνεται η εθνική φωνή που εμψυχώνει τους Έλληνες στρατιώτες στο μέτωπο και συγκλονίζει το πανελλήνιο. Την ίδια εποχή σε μία συμβολική πράξη προσφέρει στο Ελληνικό Ναυτικό 2000 χρυσές λίρες. Με την είσοδο των ναζιστικών στρατευμάτων στην Αθήνα φυγαδεύεται μεταμφιεσμένη σε καλόγρια στη Μέση Ανατολή[3] όπου συνεχίζει να τραγουδά για τα εκεί ελληνικά και συμμαχικά στρατεύματα. [Βικιπαίδεια]
Ο Δημήτριος Λιώτσης από την Φλώρινα, μουσικός στο επάγγελμα, έφεδρος ανθυπολοχαγός, πολέμησε το 1940 στο αλβανικό μέτωπο, όπου και τραυματίστηκε σοβαρά, χάνοντας την όρασή του.
Από τις πρώτες ημέρες της Κατοχής, αν και τυφλός, περνάει στην Αντίσταση, ιδρύοντας στην Φλώρινα παιδική χορωδία, ενάντια στα πεισμώδη Βουλγαρικά σχέδια για την πολιτιστική και εθνική αλλοίωση της περιοχής. Φώς, όπως και πριν, στα σκοτεινά του πλέον μάτια οι μορφές του Παύλου Μελά και του καπετάν Κώττα.
Σήμερα, το 2013, σε βαθιά γεράματα, εξακολουθεί και χρηματοδοτεί μαζί με την σύζυγό του την παιδική χορωδία «Δημήτριος Λιώτσης», η οποία συνεχίζει αδιαλείπτως τόσα χρόνια να υπάρχει και να διαπρέπει.
Η διήγησή του που ακολουθεί δίνει το ήθος και τον χαρακτήρα των ημερών:
VERBALE DELLA RIUNIONE TENUTA NELLA SALA DI LAVORO DEL DUCE A PALAZZO VENEZIA IL 15 OTTOBRE 1940 ,ORE 11
Παρόντες:
O Duce,
οι Εξοχότατοι: Ciano, Badoglio ,Soddu ,Jacomoni, Roatta, Visconti Prasca.
Γραμματεύς: Αντισυνταγματάρχης Τrombetti.
Ντούτσε:Σκοπός της συσκέψεως είναι να καθορισθούν αι λεπτομέρειαι της δράσεως την οποίαν, γενικώς ειπείν, απεφάσισα να αναλάβω κατά της Ελλάδος. Η δράσις αύτη, εις μίαν πρώτην φάσιν, δέον να έχη αντικειμενικούς σκοπούς και ναυτικούς και χερσαίους. 0ι εδαφικοί σκοποί είναι να καταλάβωμεν τούτο μεν ολόκληρον την έναντι των Ιονίων νήσων ακτήν, ως και τας νήσους αυτάς (Ζάκυνθον, Κεφαλληνίαν, Κέρκυραν), τούτο δε την Θεσσαλονίκην. Όταν εκπληρώσωμεν τους σκοπούς αυτούς, θα έχωμεν βελτιώσει τας έναντι των Άγγλων θέσεις μας εις την Μεσόγειον. Η δευτέρα φάσις, — μεταγενέστερα ή και σύγχρονος προς την προηγουμένην, — είναι η κατάληψις ολοκλήρου της Ελλάδος, ίνα τεθή αύτη εκτός μάχης και ίνα βεβαιωθώμεν ότι καθ’ οιανδήποτε περίπτωσιν θα παραμείνη εις τον πολιτικο-οικονομικόν μας χώρον Αφού καθώρισα ούτω το ζήτημα, απεφάσισα και την ημερομηνίαν, η οποία κατά την γνώμην μου δεν δύναται να βραδύνη ούτε επί μίαν ώραν: την 26ην του παρόντος μηνός. Την επιχείρησιν αυτήν την ωρίμασα εις την σκέψιν μου από μακρών μηνών, πριν ακόμη και από την συμμετοχήν μας εις τον πόλεμον, πριν ακόμη και απο την έκρηξιν του πολέμου [1] (Αφού καθωρίσθησαν τα βασικά ταύτα στοιχεία, πρόκειται τώρα να εξετάσωμεν πως θα εξελιχθή η ενέργεια αύτη, και δι’ αυτά εκάλεσα τον εις Αλβανίαν γενικόν τοποτηρητήν και τον διοικητήν των εΙς Αλβανίαν δυνάμεων, δια να μας χαράξουν ένα σχέδιον πολιτικόν και στρατιωτικόν, ούτως ώστε να καταλήξωμεν εις τας προσφορωτέρας μεθόδους και τους καταλληλοτέρους χρονικούς προσδιορισμούς διά την επιτυχίαν των σκοπών μας. Προσθέτω ότι δεν διαβλέπω περιπλοκάς προς βορράν. Η Γιουγκοσλαυία έχει παν συμφέρον να μείνη ακίνητος, ως άλλωςτε φανερώνουν και δημόσιαι δηλώσεις επισήμων της οργάνων, αι οποίαι αποκλείουν την δυνατότητα περιπλοκών, εκτός δια την περίπτωσιν αμύνης της χώρας. Περιπλοκάς από τουρκικής πλευράς αποκλείω, ιδίως αφ’ ης η Γερμανία εγκαθιδρύθη εις Ραυμανίαν και η Βουλγαρία ενεδυναμώθη. Αύτη δύναται να αποτελέση πεσσόν εις το παιγνίδι μας και θα προβώ εις τα αναγκαία διαβήματα δια να μη χάση την μοναδικήν αυτήν ευκαιρίαν να πράγματοποιήση τας βλέψεις της εις την Μακεδονίαν και την διέξοδóν της εις την θάλασσαν. Καλώ τον εις Αλβανίαν γενικόν τοποτηρητήν να εκθέση τας απόψεις του.
Γιακομóνι: Εις Αλβανίαν αναμένεται πυρετωδώς η ενέργεια αυτή. Η χώρα είναι ανυπόμονος και πλήρης ενθουσιασμού. Δύναμαι μάλιστα να τονίσω ότι οενθουσιασμός είναι τόσον ζωηρός ώστε τελευταίως εσημειώθη κάποια απογοήτευσις διότι η δράσις δεν ήρχισεν ακόμη. Ελάβαμεν σοβαρώτατα μέτρα διά τον ανεφοδιασμόν της χώρας. Υπάρχει ο κίνδυνος, σχετικώς, μη βομβαρδισθή ολιμήν Δυρραχίου, ο οποίος εξασφαλίζει τον ανεφοδιασμόν αυτόν. Το οδικόν δίκτυον εσημείωσε πολλάς προόδους, καίτοι δεν δυνάμεθα να θεωρήσωμεν το θέμα ως τελείως λελυμένον. Πώς φαίνεται η κατάστασις της Ελλάδος από αλβανικής πλευράς:
Την Κυριακή 27 Οκτωβρίου 2013 και ώρα 11.00 π.μ., ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κύριος Κάρολος Παπούλιας θα εγκαινιάσει στο Διοικητήριο την έκθεση του Υπουργείου Μακεδονίας και Θράκης με τίτλο: «Το ´40 έτσι πολεμήσαμε», η οποία αποτελεί συνέχεια των αφιερωμάτων του ΥΜΑΘ στις λαμπρές σελίδες της νεότερης ελληνικής ιστορίας.
Στην έκθεση θα παρουσιαστεί όλη η ιστορία του έπους του 1940-41 μέσα από κείμενα, πλούσιο φωτογραφικό υλικό και μοναδικά κειμήλια, τα οποία συγκεντρώθηκαν από όλη την Ελλάδα προκειμένου να μεταφέρουν στους επισκέπτες το «άρωμα» και το πνεύμα των ηρωικών μαχητών της Αλβανίας, των οχυρών της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, αλλά και της ηρωικής αντίστασης κατά τη διάρκεια της μάχης της Κρήτης. Όλα τα εκθέματα παραχωρήθηκαν για την έκθεση από μουσεία και συλλέκτες.Μεταξύ των εκθεμάτων είναι η στολή του αρχιστράτηγου Αλέξανδρου Παπάγου, πίνακες του Αλέξανδρου Αλεξανδράκη, του Κενάν Μεσαρέ, αλλά και λιθογραφίες εποχής.
Ακόμη το κοινό θα έχει την ευκαιρία να δει από κοντά προσωπικά κειμήλια και αντικείμενα επώνυμων και ανώνυμων πρωταγωνιστών του 1940-41, τα οποία μας μεταφέρουν νοερά στην ηρωική εκείνη εποχή.
Ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο του 1940 η Ελλάδα συγκλονίζεται από μία απρόκλητη επίθεση της φασιστικής Ιταλίας
Επιμέλεια: Νίκος Χρυσολωράς
Τον Αύγουστο του 1940, η Γερμανία είχε θέσει ήδη υπό τον έλεγχό της το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης και η Luftwaffe βομβάρδιζε ανηλεώς (αλλά χωρίς αποτέλεσμα) την τελευταία εστία αντίστασης που είχε απομείνει στις Βρετανικές Νήσους. Παράλληλα, ο Χίτλερ κατέστρωνε το πλέον μεγαλεπήβολο από τα σχέδιά του – την εισβολή στη Σοβιετική Ένωση. Το φασιστικό καθεστώς της Ιταλίας όμως δεν είχε ανάλογες επιτυχίες να επιδείξει. Ο Μουσολίνι χρειαζόταν επειγόντως μια γρήγορη και αποφασιστική νίκη, ώστε να ενισχύσει το κύρος του. Η Ελλάδα φάνταζε ιδανικός στόχος, καθώς θα εξυπηρετούσε και τα ιταλικά σχέδια για απόλυτη κυριαρχία στη Μεσόγειο.
Εξάλλου, ουδέποτε σχεδόν κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα οι ελληνοϊταλικές σχέσεις υπήρξαν αρμονικές: από την κατάληψη των Δωδεκανήσων έως την αμφιλεγόμενη πολιτική της Ιταλίας έναντι της ελληνικής απόβασης στη Σμύρνη και από τον βομβαρδισμό της Κέρκυρας έως τη σταθερή υποστήριξη των αλβανικών θέσεων για την Ήπειρο, η Ρώμη δεν άφηνε καμία αμφιβολία ότι θεωρούσε την Αθήνα περιφερειακό της αντίπαλο.
Για να ξεκινήσει όμως ο πόλεμος, που τόσο επιζητούσε ο Μουσολίνι, χρειαζόταν μία αφορμή. Έτσι, ήδη από το 1939, άρχισαν οι αλλεπάλληλες ιταλικές προκλήσεις, με την ελπίδα ότι η Ελλάδα θα αντιδράσει σπασμωδικά. Εντούτοις, ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς δεν σήκωνε το γάντι, φροντίζοντας να θωρακίσει πρώτα την άμυνα της χώρας απέναντι σε έναν αντίπαλο με αριθμητικά πολλαπλάσιες δυνάμεις. Στις 15 Αυγούστου του 1940, οι προκλήσεις ξεπέρασαν κάθε όριο, με τον απρόκλητο τορπιλισμό του καταδρομικού «Έλλη». Το γέρικο σκαρί υπέκυψε και όλα συνέτειναν πλέον στο συμπέρασμα ότι ο πόλεμος δεν θα αργούσε. Η «εκδρομή στην Ελλάδα», που προσδοκούσε όμως ο Μουσολίνι, θα κατέληγε σύντομα σε ναυάγιο…
(ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε. 1978, τόμος ΙΕ, σελ.441-442).
«Επί 7 ημέρες, ως τις 25 Μαρτίου η μεραρχία δοκιμάστηκε σκληρά, αλλά απέκρουσε τα κύματα των επιτιθέμενων αντιπάλων.
Οι επιθέσεις και αντεπιθέσεις άρχιζαν με πυκνό κανονιοβολισμό που κατέσκαβε τα υψώματα, για να καταλήξουν σε συμπλοκές, όπου το λόγο είχαν η χειροβομβίδα και η λόγχη.
Το ύψωμα 731, μεταξύ Αώου και Άψου, έμεινε θρυλικό.
Ως τις 19 Μαρτίου, μετά από σχετική τριήμερη ανάπαυλα, οι Ιταλοί εξαπέλυσαν κατά του υψώματος 731 όχι λιγότερες από 18 επιθέσεις.
Το «731», όπως έμεινε γνωστό στην πολεμική ιστορία και των δύο αντιπάλων, υπήρξε ίσως ένα από τα πιο αιματοβαμμένα υψώματα ολόκληρου του παγκοσμίου πολέμου».
***
Αφήγηση ενός Ιταλού, έφεδρου ανθυπολοχαγού, που ηγήθηκε πολλές φορές των ανδρών του στις επιθέσεις κατά του 731
«Όταν εφορμήσαμε την πρώτη φορά κατά του 731, πίστευα ότι δεν θα συναντούσαμε ούτε έναν Έλληνα ζωντανό πάνω στο ύψωμα. Τόσο σφοδροί ήταν οι βομβαρδισμοί που προηγήθηκαν. Όμως εκείνοι ήταν εκεί και μας περίμεναν. Συνέχισα να πιστεύω το ίδιο και στις επόμενες επιθέσεις μας, που πάντα εκδηλώνονταν ύστερα από καταιγιστικά πυρά του πυροβολικού και της αεροπορίας μας.
Όμως πάντα μας περίμεναν και μας απέκρουαν. Μετά την τρίτη μέρα των επιθέσεών μας, έπαψα πια να ελπίζω ότι δεν θα συναντούσαμε ζωντανούς τους υπερασπιστές του 731. Και οι στρατιώτες μας έπαψαν κι αυτοί να ελπίζουν πως η αεροπορία και το πυροβολικό μας θα έκαναν τη δουλειά μας αντί για μας. Αυτό είχε πολύ άσχημο αντίκτυπο στο ηθικό τους, το έβλεπα. Συχνά οι Έλληνες μας περίμεναν όρθιοι μπροστά στα κατεστραμμένα χαρακώματά τους με τις λόγχες περασμένες στα όπλα τους. Συχνά γελούσαν δυνατά και φώναζαν. Είχαν υπερβεί τον άνθρωπο. Δεν ήταν άνθρωποι πλέον, το πιστεύω αυτό, ήταν θηρία».
Η τελευταία προσπάθεια του Μουσολίνι να νικήσει στον πόλεμο που κήρυξε στην Ελλάδα έγινε τον Μάρτιο του 1941 και έμεινε γνωστή στην ιστορία ως «Εαρινή Επίθεση» (Primavera).
Ο Ιταλός δικτάτορας ήθελε πάσει θυσία να κάμψει την ελληνική αντίσταση ώστε να αποδείξει τις ικανότητες της ιταλικής στρατιωτικής μηχανής στον Χίτλερ, που είχε αποφασίσει ήδη να επιτεθεί στα Βαλκάνια. Γι’ αυτό το λόγο ήταν παρών στην πρώτη γραμμή. Μόνο που η δύναμη της καθάριας ελληνικής ψυχής δεν του επέτρεψαν να απολαύσει τον θρίαμβο της νίκης.
Για τις ανάγκες της μεγάλης επίθεσης ο Μουσολίνι είχε στη διάθεσή του 25 μεραρχίες, τρία συντάγματα ιππικού, τέσσερα συντάγματα Βερσαλλιέρων, ένα σύνταγμα Γρεναδιέρων, 20 τάγματα Μελανοχιτώνων, Αλπινιστές και πέντε τάγματα Αλβανών εθελοντών που είχαν εξοπλιστεί από τους Ιταλούς. Ήταν επίσης διαθέσιμος μεγάλος αριθμός πυροβόλων και 400 περίπου αεροπλάνα.
Οι ελληνικές δυνάμεις αποτελούντο από πέντε μεραρχίες του Β΄ Σώματος Στρατού. Το Ιταλικό σχέδιο απέβλεπε σε διάσπαση της ελληνικής γραμμής στον τομέα ευθύνης της 1ης Μεραρχίας μεταξύ Τρεμπεσίνας και Μπούμπεσι δηλαδή στα υψώματα 731 και Μπρέγκου Ράπιτ. Με τον τρόπο αυτό θα απωθούσαν τις ελληνικές δυνάμεις εκατέρωθεν του σημείου διάσπασης και θα προέλαυναν από την κοιλάδα του Αώου προς Πρεμετή – Λεσκοβίκι – Μέρτζανη – Ιωάννινα.
Στην περιοχή που θα εκδηλωνόταν η κύρια εχθρική επίθεση, η 1η Μεραρχία (Θεσσαλίας) με διοικητή τον Υποστράτηγο Βασίλειο Βραχνό διέθετε 6 τάγματα στην πρώτη γραμμή και άλλα 3 σε εφεδρεία επί της οδού Κλεισούρας – Βερατίου.
9 Μαρτίου 1941, ώρα 04.00 – πρωινή. Ο Μουσολίνι με το επιτελείο του εγκαθίστανται σε παρατηρητήριο απέναντι από το ύψωμα 731, το πλέον στρατηγικό σημείο και από τα κυριότερα πεδία της μάχης που θα ακολουθούσε, για την οποία είχε επιστρατεύσει τους γόνους των καλύτερων οικογενειών της Ιταλίας και τους σημαντικότερους παράγοντες του φασιστικού καθεστώτος. Όλα ήταν σχεδιασμένα τέλεια. Άλλωστε ο δικτάτορας είχε επιβλέψει προσωπικά την προπαρασκευή της μάχης ευρισκόμενος στην Αλβανία επτά ημέρες πριν την επίθεση. Ώρα 06.00 – πρωινή. Η επίθεση ξεκινά.
Εθελοντικός… παροξυσμός ξέσπασε στην Κύπρο την 28η Οκτωβρίου του 1940. Η ιταλική επίθεση στα ελληνοαλβανικά σύνορα προκάλεσε ένα πρωτοφανή ενθουσιασμό των κατοίκων του νησιού, οι οποίοι έσπευσαν μαζικά να καταταχθούν ως εθελοντές και να μεταβούν στα πεδία των μαχών. Ο ηρωισμός που επιδείχθηκε τότε αποτυπώνεται μέσα από μαρτυρίες,ντοκουμέντα και αδιάψευστους αριθμούς.
Η Κύπρος μπροστά στο έπος του ’40
Σ’ ένα εθελοντικό παραλήρημα άφησε τη δική της σφραγίδα
Από το Κέντρο Εκπαίδευσης στα Πολεμίδια, όπου γινόταν η βασική εκγύμναση των εθελοντών. Ανάμεσά τους και ο Κώστας Σοφοκλέους, από την Πάφο. Η φωτογραφία δόθηκε από τη θυγατέρα του, γνωστή ηθοποιό Βαλεντίνα Σοφοκλέους.
Δυναμική ήταν η συμμετοχή της Κύπρου στα γεγονότα που σημάδεψαν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αποτυπώνεται μέσα από ζωντανές μαρτυρίες που έχουν καταγραφεί πλέον στα κατάστιχα της Ιστορίας. Συνδυάστηκε με εξελίξεις που σφράγισαν το παρελθόν αλλά και που προσδιόρισαν σημαντικά το παρόν. Με νοήματα και μηνύματα που προεκτείνονται και ίσως παραπέμπουν και προς το μέλλον.
Η σημερινή μέρα προσφέρεται ιδιαίτερα για μια σύντομη αναφορά σε γεγονότα που αποκαλύπτουν μεγαλείο ψυχής. Που σίγουρα δεν μπορεί να περιορίζεται σ’ ένα μόνο ένδοξο παρελθόν. Έρχονται ακριβώς να μας τοποθετήσουν ακόμα περισσότερο προ των ευθυνών μας για το σήμερα που φαντάζει τόσο αβέβαιο και εφιαλτικό.
«Όποιος γνώρισε από κοντά τον Μίμη Τραϊφόρο, δεν μπορεί παρά να συμφωνήσει στη διαπίστωση πως ο εκλεκτός αυτός συγγραφεύς και στιχουργός είναι παράλληλα και ένας θαυμάσιος άνθρωπος με αισθήματα καλλιτεχνικά και ποιότητα σκέψεως αξιοζήλευτη. Όσο «αέρα» και όση άνεση έχει στη σκηνή – όταν εμφανίζεται και ως κομφερανσιέ – τόση ταπεινοφροσύνη και σεμνότητα έχει στη ζωή. Ευγενικός, απλός, καταδεκτικός, σχεδόν συνεσταλμένος, διακρίνεται για τη σεμνότητα του χαρακτήρος του και για την καλλιέργεια του πνεύματός του. Είναι ένας άλλος Τραϊφόρος από εκείνον που βλέπουμε στο θέατρο, ένας συγγραφέας στοχαστικός και μετριόφρων και ένας άνθρωπος πράος και καλοκάγαθος. Νομίζω πως η γυναίκα του, η Σοφία Βέμπο, η μεγάλη μας Σοφία Βέμπο, πρέπει να είναι ευτυχισμένη και υπερήφανη.
Σοφία Βέμπο
Θα σας εξομολογηθώ κάτι. Την κ. Σοφία – όπως τη λέμε την πρώτη τραγουδίστρια της χώρας μας – λίγο την ξέρω, αλλά πολύ την καταλαβαίνω. Είναι μία εντελώς ξεχωριστή φυσιογνωμία του τόπου μας, είναι μία πραγματικά μεγάλη καλλιτέχνις και ένας γλυκύτατος άνθρωπος. Βρίσκεται, ζει και κινείται σ’ ένα περιβάλλον που δε μπορεί να παρακολουθήσει, ακόμη και να εκτιμήσει – στο μέγεθος της αξίας της – την προσφορά της στο θέατρο και στο τραγούδι. Ερμηνεύτρια της χαράς και του πόνου, πομπός και δέκτης των αισθημάτων του λαού μας, η Σοφία Βέμπο, ξεπέρασε τα όρια αντιλήψεως του κοινού, που από ένστικτο τη θαυμάζει και την αγαπά και τραγουδά στο κενό. Έχει ξεπεράσει την εποχή της. Ίσως αργότερα οι ακροαταί της, να είμαστε σε θέση να απολαύσουμε τις λεπτομέρειες που μας χαρίζει η φαντασία της καλλιτέχνιδος αυτής. Ίσως να υπάρχουν και σήμερα μερικοί που να νιώθουν τα ρίγη της αισθητικής συγκινήσεως να διαπερνούν το πετσί τους, όταν η απαράμιλλη αυτή δεξιοτέχνις του τραγουδιού, ζωντανεύει τις άψυχες νότες και τους νεκρούς στίχους σε απίθανους χρωματικούς κυματισμούς, που σε μεταφέρουν σε κόσμους μακρινούς, σε κόσμους γαλήνης και περισυλλογής.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Αλεξάνδρου Λ. Ζαούση: ΟΙ ΔΥΟ ΟΧΘΕΣ: 1939-1945 (τόμοι 3, εκδ. Παπαζήσης, 1987)
***
IV ΚΑΛΠΑΚΙ! ΜΙΑ ΕΠΟΠΟΙΙΑ, ΙΣΩΣ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΙΝΔΟ… Η ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΤΖΟΥΛΙΑ ΦΤΑΝΕΙ ΣΕ ΑΠΟΣΤΑΣΗ 6 ΩΡΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΤΣΟΒΟ! ΤΟ ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟ ΜΑΣ ΣΤΟ ΚΑΛΠΑΚΙ ΚΑΙ ΟΙ «ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΕΙΕΣ» ΠΟΡΕΙΕΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣ ΠΙΝΔΟ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ ΑΝΑΤΡΕΠΟΥΝ ΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ. ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΗΣ ΠΙΝΔΟΥ!
Το έμβλημα της 8ης Μεραρχίας Πεζικού (VIII ΜΠ)
Στη σημερινή, καινούρια «εθνική οδό» από Γιάννενα προς Κόνιτσα, υπάρχει πάντα το χωριό Καλπάκι. Λίγο πιο πριν, στα δεξιά του δρόμου το μάτι ενός παρατηρητικού ταξιδιώτη πέφτει πάνω σ’ ένα περίεργο σήμα στρατιωτικής μονάδας. Στο κέντρο του σήματος ένας… ταύρος. Είναι το σημερινό έμβλημα της VIII Μεραρχίας, της Ηπείρου. Κοντά στο σήμα ένα απλό σπιτάκι με μια ισόγεια αίθουσα, πολύ λιτή. Το σπιτάκι στεγάζει το «πολεμικό μουσείο» για τη μάχη του Καλπακίου! Ο δεκανέας -ξεναγός μπορεί, αν το επιθυμεί ο επισκέπτης, να γυρίσει ένα διακόπτη… Και σ’ ένα μεγάλο φωτεινό πίνακα με την υπόκρουση εκρήξεων, πολυβολισμών και τον ανατριχιαστικό ήχο από ερπύστριες, ξαναζωντανεύει το έπος!
Έχοντας υπηρετήσει το 1950 ως έφεδρος ανθυπίατρος στην VIII Μεραρχία, δεν μπορούσα παρά να σταματήσω όταν περνούσα από κει, πριν από μερικά χρόνια. Με τράβηξε το έμβλημα με τον ταύρο… Και θυμήθηκα, ότι ίσως γι’ αυτό όσοι υπηρετούσαμε στη μεραρχία αυτή την είχαμε βαφτίσει «βοϊδομεραρχία»! Στο «Μουσείο» υπήρχαν λάφυρα, χάρτες και φωτογραφίες κρεμασμένες στους τοίχους. Οι τελευταίες μου επιφύλασσαν μια έκπληξη, φοβερά συγκινητική… Ήταν μια φωτογραφία που έδειχνε έναν εύζωνο με το όπλο του ανηρτημένο και δίπλα του μια αδελφή του Ερυθρού Σταυρού με τη μπέρτα της ριγμένη στους ώμους να του μιλάει… Ο δεκανέας-ξεναγός πρόσεξε, ότι είχα σταθεί πολλή ώρα μπρος στη φωτογραφία. Και μου εξήγησε: «Είναι μια αδελφή του Ερυθρού Σταυρού. Νομίζω τη λέγαν Μεσολωρά…» Η επεξήγηση ήταν περιττή. Από την πρώτη στιγμή είχα αναγνωρίσει την αδελφή της μητέρας μου! Τη Μεγάλη Αδελφή, όπως τη λένε στον Ερυθρό Σταυρό, την Αθηνά Μεσολωρά.
Στις 1 και 2 Νοεμβρίου, όταν οι Ιταλοί επιχείρησαν με άρματα και πυροβολικό «την διάρρηξιν της τοποθεσίας Ελαίας (Καλπάκι)», ο στρατηγός Κατσιμήτρος διέθετε πέραν της επιθυμίας του να αποδείξει ότι «οι Ιταλοί δεν θα περάσουν» κι ένα μεγάλο ατού. Το πυροβολικό της μεραρχίας του. Τις δύο προηγούμενες μέρες οι Ιταλοί είχαν ήδη λάβει μια πρόγευση. Στις αναμνήσεις του ο τότε αρχιστράτηγος Βισκόντι Πράσκα [20] ομολογεί για τις τρεις πρώτες μέρες του πολέμου, ότι το «εχθρικόν πυροβολικόν είναι ανώτερον του ιδικού μας εις διαμέτρημα και ακτίνα δράσεως…» και σε άλλο σημείο, όπου σημειώνει την ευστοχία του πυροβολικού μας, αποκαλύπτει ότι οι πυροβολαρχίες μας ήταν κρυμμένες ακόμα και σε σπήλαια! Και έτσι δεν ήταν δυνατό να ανακαλυφθούν ούτε από ξηράς ούτε από αέρος… Και, τέλος, διαπιστώνει, ότι οι Έλληνες διέθεταν και μερικές πυροβολαρχίες μακρού βεληνεκούς, οι οποίες βρίσκονταν «μακράν της ακτίνος δράσεως του ιδικού μας πυροβολικού…» και συνεπώς δεν ήτο δυνατό να εξουδετερωθούν! Αυτά για τη δράση του πυροβολικού μας πριν ο Ιταλός χτυπήσει το Καλπάκι. Όταν έφτασε εκεί τον περίμεναν κι άλλες εκπλήξεις…
Το καινούργιο βιβλίο των εκδόσεων Πατάκη και του Ευάνθη Χατζηβασιλείου, αναλύει και παρακολουθεί τους μηχανισμούς της ανάδειξης ενός ελληνικού εθνικού συμβόλου στον χώρο της Μακεδονίας, και συγκεκριμένα του Δοξάτου Δράμας, κατά την περίοδο από τους Βαλκανικούς Πολέμους έως την επαύριον του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Στο διάστημα αυτό, η Ανατολική Μακεδονία γνώρισε τρεις βουλγαρικές κατοχές (1912-13, 1916-18, 1941-44), κατά τις οποίες το Δοξάτο κατέβαλε επανειλημμένα βαρύ φόρο αίματος. Βασικός ερμηνευτικός άξονας του βιβλίου είναι η επισήμανση ότι, ενώ οι συγκρούσεις ήταν ευρύτερες (Βαλκανικοί και Παγκόσμιοι Πόλεμοι), «κρυμμένες» μέσα σε αυτές βρίσκονταν φάσεις του ιστορικού φαινομένου που περιγράφεται με τον όρο «Μακεδονικό ζήτημα».
Σφραγίδα των Κυπρίων και στο έπος του 1940
![](http://maccunion.files.wordpress.com/2012/06/btn_blue_122x44.gif?w=122")
Πρόσφατα σχόλια