Συνέντευξη με τον Αντιστράτηγο ε.α. Καρούσο Γεώργιο (Μέρος 5ο)

<< Μέρος 4^ο ⁕ Μέρος 6^ο >>

Του Αντώνη Κακαρά

Εδώ ο Καρούσος αναφέρεται με πολλές λεπτομέρειες στο Γρίβα, στις σχέσεις του με τον Μακάριο, στην ΕΟΚΑ Β, τη δράση της, στη τη συμμετοχή του ίδιου (του Καρούσου) στις επιχειρήσεις της, στις σχέσεις ΕΟΚΑ Β με τη χούντα (ανύπαρκτες δηλώνει) και μνημονεύει πάλι το Δροσογιάννη.

Σημαντική στιγμή όπου ο Καρούσος απευθυνόμενος προς μέραρχο παλιό του συμπολεμιστή στον εμφύλιο τον προσβέλει λέγοντας Δεν ντρέπεσαι ρε;

Αν αληθεύει, και δεν υπάρχει λόγος να μη συνέβη,  ερμηνεύει συμπεριφορές μεταδικατορικά πολλών και  όχι μόνον του συγκεκριμένου Μεράρχου. Δυστυχώς κυκλοφορούν κάμποσοι τέτοιοι… όλοι τους σχεδόν, όπως και ο συγκεκριμένος Μέραρχος, ανταμείφθηκαν με την απονομή βαθμών… ακόμα χειρότερα υπήρξαν και κατάπτυστες περιπτώσεις αποστρατευθέντων τα χρόνια της χούντας για πολλαπλώς κολάσιμες ενέργειες (κάθε άλλο παρά αντιστασιακές, ούτε αφορούν αναγκαστικά απλούς θιασώτες της «επαναστάσεως») που «αποκαταστάθηκαν» στη μεταπολίτευση… έχουν ήδη δημόσια καταγγελθεί και καταγραφεί σε βιβλία, αλλά οι αρμόδιοι περί άλλα τύρβαζαν.

Άρα το Δεν ντρέπεσαι ρε;  του Καρούσου πάει όχι μόνον σαν επικεφαλίδα στο παρόν, αλλά ταιριάζει τέλεια και σε κάμποσους άλλους που περιφέρονται κορδωμένοι με ταμπέλες και τίτλους ανωτάτου αξιωματικού.

***

-. Ένα–ένα πρέπει να τα εξηγείτε στρατηγέ. Πως αποκαλύφθηκε μέσω της επιστολής η πρόθεση αυτή του Μακαρίου;

Κ. Διότι ο Μακάριος πολλές φορές εξεφράσθη υπέρ της χούντας, δεν εξετάζω καλυπτόμενους ή μη, ή εφαρμόζοντας τη δική του πολιτική διπλωματία για την εξασφάλιση των ισορροπιών στον μικρό χώρο, στον οποίο και κυβερνούσε. Δεν το εξετάζω αυτό. Εξετάζω την συνέπεια ενός αρχηγού ενός μικρού κρατιδίου, η οποία υπήρξε κατ’ εξοχήν θολή. Διότι συνέτρεχε τους αντιστασιακούς δεδομένου ότι και η περίθαλψη του Παναγούλη κάτω εγένετο με τη δική του γνώση και ανοχή. Και τη συγκατάθεση προς Γεωρκάντζη, δεν ξέρω εάν τη γνωρίζετε. Δεδομένου ότι η κάθοδος αντιστασιακών, κυρίως του Π.Α.Κ., οι οποίοι έρχονται σε επαφή με το εκεί Α.Κ.Ε.Λ. και το κόμμα του Μιχαϊλήδη ήταν σε γνώση του. Και δεδομένου ότι έπαιρνε εκάστοτε και ανάλογα με τις διασταυρωμένες καταστάσεις, φιλοδικτατορικές τάσεις, έτσι ώστε να σκορπίζει την σύγχυση. Ο Γρίβας όμως, διότι αναφερθήκατε στο όνομα, δεν είχε ποτέ ισχυρές αρνητικές απόψεις εναντίον του Μακαρίου. Να σημειωθεί ότι ήταν ο άνθρωπος με τον οποίο συνεργάστηκε κατά την ΕΟΚΑ Α΄, ότι κατά την περίοδο εκείνη, είτε το θέλουμε είτε όχι, οφείλουμε να δεχτούμε ότι αναπτύχθηκαν αισθήματα συμπάθειας μεταξύ των δύο αυτών προσωπικοτήτων. Ανεξάρτητα με τις αντιθέσεις του στους στρατηγικούς χειρισμούς στο θέμα της Κύπρου. Ότι δεν υπέβλεψε ποτέ την θέση του, διότι ποτέ ο Γρίβας δεν εξεδήλωσε επιθυμία να παίξει ρόλο στα πολιτικά πράγματα της Κύπρου και το είχε δηλώσει κατ’ επανάληψη και το τήρησε μέχρι το τέλος της ζωής του. Και το ότι τον βεβαιώσαν, όπως αυτός βεβαίωσε εμένα, άνθρωποι του εξωτερικού ότι ο Μακάριος είναι μαζί τους. Και ως εκ τούτου η συνδρομή του Γρίβα σε αυτήν την αντιδικτατορική προσπάθεια στον κυπριακό χώρο θα έβρισκε αργό έστω κεκαλυμμένα τον Μακάριο. Υπό τις προϋποθέσεις αυτές, είπα «Ναι.»

Ο Αλέξανδρος Παναγούλης (2 Ιουλίου 1939 – 1 Μαΐου 1976) υπήρξε πολιτικός και ποιητής. Δραστηριοποιήθηκε στον αγώνα κατά της Δικτατορίας της Χούντας των Συνταγματαρχών (1967-1974). Έγινε παγκόσμια γνωστός, για την απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλου στις 13 Αυγούστου 1968, αλλά και για την αντοχή του στα βασανιστήρια που ακολούθησαν. Στην μεταπολίτευση εκλέχθηκε βουλευτής με την Ένωση Κέντρου (Ε.Κ.). Σκοτώθηκε την πρωτομαγιά του 1976, κατόπιν τροχαίου ατυχήματος στην λεωφόρο Βουλιαγμένης, λίγες μέρες πριν την αποκάλυψη των φακέλων σχετικά με τα όργανα ασφαλείας της Χούντας (Φάκελος ΕΣΑ), αποκάλυψη η οποία δεν έγινε ποτέ.

-. Στην πρόταση του Γρίβα …

Κ. Στην πρόταση του Γρίβα, στο ότι «Να με θεωρείτε δίπλα.»

-. Το ’69 …

Κ. λέω «Είμαι μόνος;» Το ’69 στις αρχές του καλοκαιριού, «Και πολλοί άλλοι Έλληνες στρατιωτικοί.»

-. Σας είπε ο Γρίβας.

Κ. Και χωρίς να μου πει ονόματα. Ο Γρίβας είχε αυτήν την τακτική, την οποία εφάρμοζε και εγώ την δικαιολογώ βεβαίως. Εμένα με συνέλαβαν από τον Αύγουστο του 1969 με την κατηγορία συμμετοχής στους Ελεύθερους Έλληνες.

-. Πόσο καιρό μείνατε φυλακή και εξορία;

Κ. Οδηγήθηκα απευθείας στο Ε.Α.Τ. / Ε.Σ.Α. και μου ανοίξανε την κατάσταση, μια επετηρίδα ήτανε, που είχε απάνω σημειωμένους … τώρα ποίος την έκανε αυτή την απροσεξία δεν μπορώ να ξέρω, εγώ την χαρακτήρισα επιπολαιότητα. Το θέμα είναι ότι εγώ χωρίς να έχω προϊδεασμό, βρέθηκα ξαφνικά στην φυλακή και μάλιστα στο Ε.Α.Τ. / Ε.Σ.Α., υπό τις καταστάσεις αυτές τις γνωστές, χωρίς να με έχει ενημερώσει κανείς και ότι έπρεπε να πάρω μία θέση. Εκείνο το οποίο αποφάσισα χωρίς δισταγμό, είναι να πω «Δεν ξέρω τίποτα από αυτά που μου λέτε, δεν σας καλώ να με πιστέψετε διότι και εγώ στην θέση σας δεν θα πίστευα εσάς αν ήσασταν στην θέση μου. Ως εκ τούτου εσείς νομίζετε ότι γνωρίζω, βάλτε μπροστά τα μηχανάκια σας και αν μου βγάλετε κουβέντα να μου τρυπήσετε την μύτη. Φροντίστε μόνο να μην ζήσω. Διότι έτσι και ζήσω και σας πετύχω μπροστά μου δεν πρόκειται να μείνει τίποτα από εσάς.» Αυτό λοιπόν επέδρασε άμεσα διότι εγώ δεν βασανίστηκα, αλλά αμέσως μου είπανε ότι «Λυπόμαστε, γιατί αξιωματικός με την δική σας ιστορία παίρνει τις θέσεις αυτές. Λυπούμαστε πολύ που θα ταλαιπωρηθείτε.»

-. Ποιος σας το είπε αυτό;

Κ. Ο Θεοφιλογιαννάκος. «Λυπούμαστε πολύ κύριε ταγματάρχα, θα ταλαιπωρηθείτε.» Λεω, «Κάντε ότι θέλετε.» Εντωμεταξύ εγώ βρέθηκα σε μία κατάσταση πλήρους εξουθενώσεως. Ούτε γάλα για τα παιδιά μου.

Θεοφιλογιαννάκος Θεόδωρος, Ταξίαρχος, διοικητής του ΕΑΤ/ΕΣΑ. Ένας από τους αρχιβασανιστές της χούντας. Καταδικάστηκε συνολικά σε 27 χρόνια φυλακή. (Η φωτογραφία είναι από τη δίκη του ΕΑΤ/ΕΣΑ – Δεκέμβριος 1975)

-. Οικονομικής εννοείτε.

Κ. Οικονομικής. Και ηθικής εξουθενώσεως.

-. Γιατί ηθικής;

Κ. Ηθικής εξουθενώσεως ως εκ της στάσεως της κοινωνίας απέναντι μου, του Έλληνα απέναντι μου, ως εκ της απομονώσεως από την οποία πέρασα και που δεν είναι φαινόμενο δικό μου μόνο, μπορεί να το καταμαρτυρήσουν οι πάντες. Άλλο εάν αργότερα οι ίδιοι αυτοί χειροκρότησαν στην μεταπολίτευση, θεωρώντας ότι απελευθερώθει ο τόπος τους από την δικτατορία …

-. Στρατηγέ να τελειώνουμε με αυτό το θέμα. Κατ’ επανάληψη έχετε αναφερθεί στο λαϊκό στοιχείο και στις αδυναμίες που έχει παρουσιάσει …

Κ. Επίδραση στον πληθυσμό.

-…και στην περίοδο του…, της αντίστασης κατά των Γερμανών και στη συνέχεια στον..

Κ. Επίδραση του πληθυσμού.

-. Αυτό σημαίνει ότι έχετε υπερβολικές απαιτήσεις από τον …, από τον κόσμο. Ας το σταματήσουμε σε αυτό και συνεχίστε μετά …

Κ. Αλλά να μην το χαρακτηρίσουμε υπερβολικές. Απαίτηση, ναι.

-. Συνεχίστε με την …

Κ. Όταν εγώ σαν στρατιώτης τίθεμαι επικεφαλής των ανθρώπων αυτών με βάση τους υφιστάμενους θεσμούς να τον οδηγήσω στα πεδία της μάχης, οφείλω να είμαι ειλικρινής για την ποιότητα της αμύνης ή της επιθέσεως που θα παραδώσουν σε αυτήν την ίδια την πατρίδα. Επανερχόμεθα. Πού;

-. Ένα χρόνο στην εξορία ένα χρόνο στη Δροσιά …

Κ. Στην απομόνωση, δύο χρόνια στην εξορία. Και εκεί …

-. Που;

Κ. Εξορία;

-. Την εξορία που την κάνατε;

Κ. Στη Σαμοθράκη τον έναν χρόνο …

-. Με ποιον;

Κ. Με τον Περίδη, με τον Ζερβογιάννη, με τον Μπουλούκο, με τον Βασιλικόπουλο, με τον Μπάγια και πολλούς άλλους. Στον Άγιο Νικόλαο επίσης με τον Κατσικόπουλο τον Τάκη τον συχωρεμένο, με τον Μπουλούκο και εκεί, με τον Σπύρο τον Μουστακλή, όπως και πάνω στην Σαμοθράκη με τον Σπύρο τον Μουστακλή … Μου διαφεύγουν τώρα οι …

-. Εντάξει, αυτά βρίσκονται και αλλού, υπάρχουν καταχωρημένα αυτά τα στοιχεία. Εντωμεταξύ ο Γρίβας έχει κατεβεί στην Κύπρο με την έγκριση και την συνεργασία της εδώ δικτατορίας;

Κ. Όχι.

-. Όχι. Πως κατέβηκε, πότε, και πότε κατεβήκατε και εσείς;

Κ. Ποτέ και απορώ πως το διατυπώσατε αυτό, ‘Με την έγκριση και την συνεργασία’ !

-. Γιατί είχαμε πει νωρίτερα με τους φοιτητές …

Κ. Ναι;

-. Ότι οι φοιτητές που ήταν στην ομάδα την αντιστασιακή …

Κ. Δεν είχαν πει όμως τίποτα στον Γρίβα.

-. Ξεκαθαρίστε αυτό το στοιχείο στρατηγέ, όπως ξεκαθαρίσατε… όπως ξεκαθαρίσατε πάρα πολλά στοιχεία μέχρι τώρα σε αυτήν την κατάθεση ψυχής. Που σχετίζονται με πρόσωπα ιστορικά του τόπου μας, που έχουν διαδραματίσει ρόλο πολύ σημαντικό και στα οποία πρόσωπα έχει πέσει πολύ λάσπη. Ξεκαθαρίστε την κάθοδο του Γρίβα και την δική σας στην Κύπρο και το ρόλο που παίξατε εκεί πέρα.

Κ. Είπαμε τι συνεζητήθει στη συνάντηση με τον Γρίβα, στην συνάντηση στο Λουτράκι. Ο Γρίβας μου είπε «Να έχεις μία ετοιμότητα παιδί μου, εφ’ όσον δέχεσαι, θα έχεις παρέα και άλλους συναδέλφους για να αποδυθούμε όλοι μαζί σε αυτήν την προσπάθεια.» Με άφησε σαφώς να καταλάβω ότι το αντίπαλο στρατόπεδο δεν είναι ο Μακάριος. Δεν εξεφράσθη καν κατά Μακαρίου. Δεν διατύπωσε ούτε έναν ενδοιασμό όταν τον ρώτησα «Και ο Μακάριος;», «Δεν θα έχουμε αντιδράσεις.» είπε ο Γρίβας, «Και θα έχουμε την, λόγω της θέσεως του, συγκεκαλυμμένη συμπαράσταση η οποία θα είναι ουσιαστική. Δεν θα προχωρήσω σε (…) …» …

-. Συνεχίστε στρατηγέ.

Κ. «… ούτε σκοπεύω.» Είναι η πρώτη φορά που σας τα έχω πει.

-. Είναι η πρώτη φορά που τα αποκαλύπτετε. Αλλά θα μου δώσετε και το γραπτό σας, εάν σκοπεύετε να μην το δημοσιεύσετε. Και εγώ θα δεσμευτώ να κάνω …

Κ. Δεν θα σας το δώσω.

-. … θα δεσμευτώ να κάνω χρήση που εσείς θα μου καθορίσετε.

Κ. Το έχω για τα παιδιά μου.

-. Σεβαστό.

Κ. Όταν αυτά κρίνουνε, μετά τον θάνατο μου, εάν θα πρέπει και πότε.

-. Συνεχίζουμε.

Κ. Λοιπόν, μου έκανε μια τοποθέτηση με μια περιγραφή με την οποία εγώ κατά την λογική μου, δεν μπορούσα να διαφωνήσω διότι ήταν περιεκτική των εξής στοιχείων, των βασικών στοιχείων. Το ένα, ότι θα μπορούσε πλέον να πάρει σάρκα και οστά μια αντιστασιακή δράση, η οποία θα ξεκινούσε από χώρο που ελεύθερα μπορούσε να σχεδιάσει … Σταθερούς αμετακίνητους, πολύ ελκυστικούς λόγους. Ο ένας ήταν ότι θα μπορούσε να οργανωθεί αντιστασιακή κατάσταση, είτε για δράση και στο εσωτερικό ακόμη της Ελλάδος, σε έναν ελεύθερο τόπο στον οποίο μπορούσε κανείς ανεμπόδιστα να εκτιμήσει, να σχεδιάσει, να υλοποιήσει. Ο δεύτερος ήτανε, διότι εγώ σαν πρόσωπο, σαν άτομο, ήθελα να αναπνεύσω λίγο ελεύθερο αέρα, είχε πλέον η κατάσταση φτάσει στο απροχώρητο. Δεν μπορούσα να ανασάνω.

-. Για αυτούς τους δύο λόγους συμφωνήσατε να κατεβείτε Κύπρο;

Κ. Και είπα ναι. Άλλωστε προϋπήρχε η διάθεση της αντιστάσεως έναντι της δικτατορίας.

-. Η αποστολή επομένως αυτής της οργάνωσης, της ονομαζόμενης ΕΟΚΑ Β΄ …

Κ. Η ΕΟΚΑ Β΄ …, δεν είχε τεθεί τέτοιο θέμα, ονομασίας και τέτοια πράγματα. Απόδειξης του δεύτερου που είπα, ότι ήθελα να ανασάνω, είναι το γεγονός ότι όταν κατέβηκα στον Γρίβα και …, στην Κύπρο και μου είπε ο Γρίβας «Δώσε μας ένα ψευδώνυμο» δήλωσα αμέσως το ψευδώνυμο ‘Ελεύθερος’, αισθανόμενος ότι είμαι πλέον ελεύθερος. Εκεί είναι που εξαπατήθηκα.

-. Γιατί;

Κ. Διότι ήμουνα το πρόσωπο στο οποίο είχαν προσαρμόσει την πολεμική του, η ΕΟΚΑ Β΄, το περί Μακαριακό κατεστημένο και η χούντα της Κύπρου δια της εθνικής φρουράς. Εκεί ήμουνα, παραήμουνα, εκεί ήτανε που μπήκα μέσα στα κρησφύγετα, επί δύο χρόνια και δύο μήνες χωρίς να δει το πετσί μου φως ήλιου και χωρίς να έχω την ελεύθερη επικοινωνία. Εκεί να δείτε φυλακή.

-. Δεν το κατάλαβα, θέλω να μου το ερμηνεύσετε. Δεν το κατάλαβα αυτό που μου είπατε.

Κ. Λοιπόν …

-. Πότε κατεβήκατε;

Κ. Να συνεχίσουμε την αυτή. Είπα λοιπόν το ναι. Συνελήφθην εν τω μεταξύ και βρισκόμουνα στο χώρο της εξορίας όταν ήρθε απεσταλμένος του Γρίβα, γνωστός εκ των προτέρων. Ο οποίος μου είπε ότι «Ο Γρίβας σε ζητάει να κατέβεις κάτω. Μας έδωσε την εντολή να διοργανώσουμε την διαφυγή σου.»

-. Ποιος και πότε;

Κ. Ήτανε ο Κοσμάς, ο οποίος πέθανε προ ημερών, προ ημερών …

-. Κύπριος;

Κ. Όχι, ελλαδίτης. Αλλά ήταν συνεργάτης του Γρίβα από τα χρόνια της κατοχής και λοιπά. Μαστροκόλιας. Μαστροκόλιας Κοσμάς.

-. Σας βρήκε που και πότε;

Κ. Με βρήκε στον Άγιο Νικόλαο.

-. Εξορία;

Κ. Εκεί που εγώ έμαθα ότι ο Γρίβας κατέβηκε κάτω.

-. Πότε;

Κ. Κατέβηκε τον Αύγουστο του 1971. Εκεί που εγώ άρχισα να παρακολουθώ τα πράγματα, το πώς εξελίσσονται όσο εγώ βρισκόμουνα εξορία και όσο ο Γρίβας ήτανε κάτω. Εκεί ήταν που ξεκίνησαν στις σκέψεις μου οι πρώτες ανησυχίες, διότι όταν ο Γρίβας διέφυγε της Ελλάδος, διέφυγε, διέφυγε της Ελλάδος. Γνωρίζω δε από αφηγήματα του ιδίου και λεπτομέρειες από την δραματική απόδραση του.

-. Δηλαδή;

Κ. Διότι ήτανε κατ’ οίκον περιορισμένος, πως διέφυγε από τις πίσω πόρτες και με ποια τεχνάσματα από την παρατήρηση των αστυφυλάκων. Πως τον παρέλαβαν στο … έτσι απέναντι από την Ύδρα ποιο είναι; Το Πόρτο Χέλι;

-. Απέναντι από τις Σπέτσες είναι το Πόρτο Χέλι.

Κ. Από το Πόρτο Χέλι. Πως τον άφησαν για ανεφοδιασμό, γιατί με ένα μικρό καΐκι έφυγε και αυτός, σε ένα ξερονήσι έξω από την Χάλκη της Ρόδου, επί μιάμιση ολόκληρη μέρα μέσα στον καυτό ήλιο του Αυγούστου, σε ξερονήσι γεμάτο φίδια. Που απορούσε πως δεν … Επέζησε τελικώς. Πως βγήκε στην περιοχή των εθνικών βάσεων και πως μεταφέρθηκε στο εκ των προτέρων προπαρασκευασμένο κρησφύγετο του εκεί. Επανέρχομαι όμως στα εδώ. Μου έκανε εντύπωση στην εξορία, μετά την κάθοδο του Γρίβα, ότι ο Μακάριος δεν πήρε μια ουδέτερη θέση. Αλλά εκδηλώθηκε σαφώς αντιγριβικά, με δηλώσεις τις οποίες έκανε τότε βρισκόμενος στην Αθήνα. Υπέθεσα όμως και καθησύχαζα τον ίδιο τον εαυτό μου ότι ο Μακάριος έκανε αυτές τις δηλώσεις για να μην αντιληφθεί κανείς τους σχεδιασμούς. Μεγάλη όμως εντύπωση μου έκανε το γεγονός ότι ο Γρίβας απεκρίθη και ότι είδη είχε εξαγγείλει την οργάνωση της ΕΟΚΑ Β΄. Το δε ‘ΕΟΚΑ’ ήταν αποκαλυπτικό διαθέσεων, οι οποίες άλλωστε θύμιζαν προγενέστερες καταστάσεις. Πάλι καθησύχαζα μήπως και με αυτό ήθελε να προκαταλάβει τα πράγματα ώστε μια ευμενής εξέλιξη στην περίπτωση της πτώσεως της χούντας, δέσμευε αυτούς που θα έρχονταν στην εξουσία, να ενισχύσουν τον φιλοενωτικό αγώνα της Κύπρου. Άλλωστε ο Γρίβας με το θέμα της ενώσεως είχε μια ψύχωση απόλυτα δικαιολογημένη, λόγω της δράσεως, της καταγωγής του, της εν γένει ιστορίας του. Έλαβα λοιπόν την ενημερότητα, θα πρέπει να είμαι έτοιμος. Ήτανε οι παραμονές των Χριστουγέννων του 1971, οπότε με την έλευση του νέου έτους απελύθησαν οι πάντες από την εξορία και μείνανε κάποιοι αριστεροί στα ξερονήσια και λοιπά. Και έτσι απελύθην και εγώ. Πήγα στο σπίτι μου στην Κόρινθο, στην οποία αντιλήφθηκα ότι ήμουνα υπό τον απόλυτο έλεγχο του εκεί στρατιωτικού παράγοντα. Κλήθηκα αμέσως από τον στρατιωτικό διοικητή, ο οποίος ανεπιφύλακτα μου διατύπωσε ότι «Θα είσαι υπό παρακολούθηση. Ότι επιθυμούμε να μην εκδηλωθείς εναντίον της χούντας. Ότι θα υποστείς κυρώσεις, δυσμενέστερες …» και το δυστύχημα είναι ότι ο στρατιωτικός διοικητής τότε, ήτανε πρώην συμπολεμιστής στην ίδια μονάδα κατά τον εμφύλιο.

-. Ποιος δηλαδή;

Κ. Ο συγχωρεμένος ο Συρήγος, πέθανε τώρα.

-. Συρήγος, το μικρό του όνομα;

Κ. Ελευθέριος. Αλήθεια, για να σας δώσω να καταλάβετε και αν θέλετε το μεταφέρετε αυτό, να κάνω μια αναδρομή πάλι. Τι συνέβαινε μέσα σε αυτό το σώμα των Ελλήνων στρατιωτικών, την άτυχη εκείνη περίοδο;

-. Ποια περίοδο;

Κ. Της δικτατορίας.

-. Της δικτατορίας. Τι συνέβαινε στρατηγέ;

Κ. Εγώ όταν συνελήφθην στην Κόρινθο, έζησα την εξής κατάσταση. Μου ετέθησαν κάποια ερωτήματα, είπα «Δεν γνωρίζω κύριοι.» Μου είπαν, «Άστα αυτά.» Από έναν ταγματάρχη της χωροφυλακής, της ασφάλειας εκεί.

-. Για ποια σύλληψη μιλάτε;

Κ. Μετά το συμβάν του κινηματογράφου.

-. Μάλιστα.

Κ. Εκεί λοιπόν άκουσα να λέει στον ταγματάρχη ένας χωροφύλακας ότι «Έχω ακούσει για αυτόν τον άνθρωπο κύριε ταγματάρχα, ότι υπήρξε πολεμιστής. Να μην τον βάλουμε στο κελί, να του βάλουμε ένα κρεβάτι εδώ να κοιμηθεί …» και απαντάει ο ταγματάρχης «Άστο το παλιοτόμαρο μέσα.» Τον οποίο εγώ δεν επεδίωξα να ξαναδώ μετά, ούτε τον ενόχλησα. Δεν το θεώρησα αντρίκειο.

-. Ταγματάρχης της χωροφυλακής.

Κ. Της χωροφυλακής. Δεν θυμάμαι το όνομα του, κάπου εκεί στο Τολό ζει τώρα. Την επόμενη με πήγαν στο τμήμα μεταγωγών της Τριπόλεως για να παρουσιασθώ στον διοικητή της μεραρχίας, ο οποίος ασκούσε και τη δίωξη κατά νόμο, με την παρουσία του εισαγγελέα. Ρώτησα λοιπόν «Ποιος είναι ο διοικητής της μεραρχίας;» και μου λένε άνθρωπο με τον οποίο συνυπηρέτησα στην ίδια μοίρα καταδρομών την περίοδο του πόλεμου.

-. Του εμφυλίου;

Κ. Του εσωτερικού πολέμου. Εκεί λοιπόν πήρα μια ανάσα, «Αϊ στο διάολο…» είπα, «…δεν είναι δυνατόν.» Πήγα την επόμενη. Εκεί παρουσιάσθηκε και ο κουνιάδος μου, ο αδερφός της γυναίκας μου, ως ο διευθυντής και επιχειρηματίας του κινηματογράφου, με τον μηχανικό του κινηματογράφου. Είχε λοιπόν τρεις φακέλους με απαντήσεις στα ερωτήματα που έκανε η Κόρινθος, η χωροφυλακή της Κορίνθου σε αυτούς και τον φάκελο τον δικό μου, ο οποίος μου έκανε εντύπωση ήτανε ογκώδης. Και λέει αυτός ο αθεόφοβος …

-. Ο στρατιωτικός.

Κ. Ο συνάδερφος, ο συμπολεμιστής, με διαφορά βεβαίως βαθμού και τάξεως. Απευθυνόμενος στον κουνιάδο μου και στον μηχανικό του κινηματογράφου, ότι «Βλέπω από τους φακέλους σας εσείς είστε πεντακάθαροι. Πως μπλέξατε με αυτόν τον κομμουνιστή;» Είπε ο διοικητής της μεραρχίας για μένα που συνυπηρέτησα επί μήνες μακρούς στα πεδία των μαχών κατά τον εμφύλιο. Και κατέρρευσα. Αναγκάστηκα μάλιστα να πω «Δεν ντρέπεσαι ρε;»

-. Πως το εξηγείτε;

Κ. «Είσαι εσύ μέραρχος και βγαίνουνε από το στόμα σου, για συμπολεμιστή, αυτού του είδους τα λόγια; Με κατέταξες στους κομμουνιστές; Ενώ γνωρίζεις την ιστορία μου γιατί την έζησες όπως εγώ έζησα τη δική σου;» Και ο παριστάμενος εισαγγελέας είπε «Κύριε μέραρχε και μόνο με το ‘Δεν ντρέπεσαι’, το ‘Δε ντρέπεσαι’ συνιστά κατηγορία την οποία παρακαλώ πολύ να με αφήσετε να αρθρώσω …» και γυρίζω και λέω στον εισαγγελέα, «Εσύ σταμάτα αμέσως, διότι εάν στη θέση του μεράρχου ήταν ο Ζαχαρέας τα ίδια θα έλεγες». Και με αρπάξανε αμέσως και με πήγανε στις φυλακές. Εκεί που μου είπαν «Καλώς τον σύντροφο.» Όταν εγώ απελύθην ο μέραρχος είχε αποστρατευτεί ήδη από την δικτατορία. Και όταν η κατάσταση άλλαξε, ήρθε η μεταπολίτευση, ο συγκεκριμένος μέραρχος έκανε τα χαρτάκια του ως διωχθείς από τη χούντα, απεκατεστάθη, πήρε το βαθμό του αντιστράτηγου και παρουσιάστηκε ημέρα τινά, ενώπιον μου ως διοικητής της μεραρχίας ειδικών δυνάμεων, που υποδεχόμουνα τους παλιούς πολεμιστές στο μνημόσυνο των καταδρομέων στη Βουλιαγμένη.

-. Πως είπαμε τον έλεγαν αυτόν στρατηγέ;

Κ. Δεν είπαμε. Ούτε θα πω.

-. Είναι πολύ εύκολο να τον βρω. Πέστε το όνομα του.

Κ. Βρέστε το εσείς. Εγώ δεν λέω. Δεν λέω.

-. Πάμε στην Κύπρο.

Κ. Και του λέω όταν βρισκόμουνα μπροστά στο τμήμα αποδόσεως τιμών και άπλωσε το χέρι του να με χαιρετίσει, «Κατέβασε το χέρι σου.» του λέω.

-. Τι του είπατε;

Κ. «Κατέβασε το χέρι σου. Δεν σκέφτηκες εάν εγώ έλεγα δύο λόγια στις εφημερίδες, στον τύπο, τι θα γινόσουνα;» και γυρίζει ο αθεόφοβος και μου λέει «Ο Καρούσος δεν θα το έκανε ποτέ αυτό» και έφυγε. Τώρα με ρωτήσατε γιατί; Πως αυτό; Σας το εξήγησα κατ’ επανάληψη. Διότι Έλληνες στρατιωτικοί αιφνιδιάσθηκαν από τα γεγονότα τόσο του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου όσο και του αντιπραξικοπήματος του βασιλέως. Διότι βρέθηκαν πεπλεγμένοι χωρίς οι ίδιοι να το θέλουν κάτω από μια κατάσταση, απόρροια μιας συνομωσίας η οποία απεκαλύφθη μετά, «Εμείς δεν τη γνωρίζαμε τι έκανε …» …

-. Τι μου λέτε τώρα; Εσείς μου το λέτε αυτό; 21 Απριλίου εσείς υποβάλετε παραίτηση το βράδυ. Και μου λέτε τώρα ότι στρατιωτικοί …

Κ. Βεβαίως. Η πληθώρα των στρατιωτικών …

-. Ένα λεπτό …

Κ. …οι οποίοι σημειωτέον, υπηρετούσαν τότε γιατί κυρίως εγώ εκφράζομαι για το στρατό ξηράς, κυρίως, αυτοί βρισκότανε στα διεσπαρμένα ανά την επικράτεια στρατόπεδα, στον αγώνα της εκπαιδεύσεως, με τη μυρωδιά της αρβύλας τους και με την προσπάθεια να τα βγάλουν πέρα επιβιώνοντας σε εκείνα τα φτωχοχώρια που ήταν αυτά τα στρατόπεδα, ζώντας και μεγαλώνοντας τα παιδιά τους σε άλλα σπίτια στα κέντρα για να τα σπουδάσουν.

-. Αυτό και … και το φρόνημα ήταν; Και η κουλτούρα; Η εκπαίδευση; Η αγωγή;

Κ. Το έχω πει αυτό. Ξαναπάω πάλι στην Κύπρο. Εγώ βεβαίως είχα δώσει τον λόγο μου στον απεσταλμένο του …, του Γρίβα, ότι θα κατέβαινα κάτω. Δεν υπήρχε περίπτωση να το συζητήσω. Άλλωστε σε εξορία βρισκόμουνα και μου γίνεται η πρόταση να ελευθερωθώ. Το γεγονός ότι τελείωσε η εξορία μου, δεν με επηρέαζε. Είχα δώσει τον λόγο μου. Και τον λόγο μου συνήθιζα, όπως και μέχρι τώρα, να τον τηρώ. Ήρθε λοιπόν πάλι ο απεσταλμένος και μου λέει «Τι θα κάνεις τώρα που απολύθηκες;» και του είπα ότι «Δεν έχεις οργανώσει ακόμα την απόδραση;» Μου λέει «Την έχω έτοιμη», «Εντάξει» και την επόμενη, στις 10 Ιανουαρίου του ’72 κατέβηκα στο Λαύριο, μπήκα σε μια βάρκα σχεδόν και έφυγα για την Κύπρο.

Ο Γεώργιος Γρίβας (Χρυσαλινιώτισσα, 5 Ιουλίου 1897 – Λεμεσός 27 Ιανουαρίου 1974), γνωστός και με το ψευδώνυμο Διγενής, ήταν Κύπριος αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού και ηρωική προσωπικότητα της ιστορίας της Κύπρου. Ίδρυσε την αντικομμουνιστική Οργάνωση Χ κατά τη διάρκεια της Κατοχής, οργάνωσε και ηγήθηκε του αγώνα των Κυπρίων για Ένωση με την Ελλάδα (ΕΟΚΑ) και μετά την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας ίδρυσε την ΕΟΚΑ Β’ με σκοπό να πισθεί ή να εξαναγκαστή ο Μακάριος να ακολουθήσει τη γραμμή της ένωσης.

-. Ποιος σας πήγε στην Κύπρο;

Κ. Με πήγε ένας καπετάνιος, ο οποίος ήτανε του περιβάλλοντος του Ποταμιάνου. Δεν ξέρω, δεν έμαθα ποτέ το όνομα του, δεν έτυχε να τον ξανασυναντήσω μετά. Με τον οποίο Ποταμιάνο είχε άριστες πάντοτε σχέσεις ο Γρίβας, αυτό είναι γνωστό. Και ο οποίος Ποταμιάνος τον ενίσχυε, του συμπαραστάθηκε για τον αντιχουντικό αγώνα, να δείτε μπερδέματα, ε; Μάλιστα πηγαίνοντας προς το Λαύριο, συνέβη το εξής. Εγώ ντυμένος παλιοναύτης, με ένα μπερέ, με κάτι ναυτικά που είχα βάλει, μπήκα σε ένα αυτοκίνητο στο οποίο είχε δώσει εντολή ο Γρίβας να μπούνε και μερικά όπλα από αυτά που έφερε εδώ πέρα για να κατεβούνε κάτω. Δεν ήξερα. Στο δρόμο μου το απεκάλυψε ο οδηγός και ο ίδιος ο οδηγός στην περιοχή της Βούλας πέρασε κόκκινο και τον σταματάει η τροχαία. Και βέβαια είπα εγώ αμέσως, (η δε τροχαία σε κάθε παραβάτη άνοιγε το πορτμπαγκάζ εκ συστήματος, δεν ξέρω εάν το θυμάστε, εγώ το ήξερα διότι όσες φορές κυκλοφόρησα ελεύθερος εδώ και έτυχε να με σταματήσουν, αμέσως το πορτμπαγκάζ). Και είπα μπας και καθίσω καμιά τριανταριά χρόνια πάλι μέσα. Έτσι με μια κακοδιάθεση, γιατί όλο το μένος μου κατευθύνεται κατά του οδηγού που έκανε αυτή την απροσεξία και ο οποίος φαίνεται πολύ λίγη σημασία έδινε σε αυτού του είδους τα πράγματα και πολύ λίγη σημασία έδινε στη δική μου κατάσταση. Έλεγξε τα χαρτιά, είπε ότι «Περάσατε …» ο τροχονόμος, «… περάσατε με κόκκινο.» Ετούτος εδώ άρχισε εκεί αυτά, εγώ …

-. Ο οδηγός άρχισε να δικαιολογείται;

Κ. Παρενέβη εγώ αμέσως και λέω «Ναι βεβαίως, περάσαμε με κόκκινο. Αφήστε τον να λέει αυτός» Ο τροχονόμος έδειξε έτσι μια συμπάθεια στην φιλαλήθεια μου. Λέει «Ανοίξτε το πορτμπαγκάζ.» Τράβηξα εγώ αμέσως το κλειδί από την μηχανή και του λέω «Δεν είναι αυτό …, άνοιξε. Αισθάνομαι όμως αυτή τη στιγμή μειωμένος, προσβλημένος γιατί είμαι από αυτούς που σηνήργησα με όλες μου τις δυνάμεις για αυτή την κατάσταση που αναλαμβάνεις εσύ σήμερα, για την αγαπημένη μας κυβέρνηση, η εθνική κυβέρνηση.» Και μου λέει «Αϊ πάτε στο καλό.»

-. Χρειάσθηκε κουράγιο να το πείτε αυτό όμως.

Κ. Και είπα στον οδηγό να σταματήσει ύστερα από 300 μέτρα δεξιά και του τραβάω κάτι σφαλιάρες, δεν ήξερε από που να κάνει …

-. Τα όπλα … Τα όπλα τα είχε φέρει ο Γρίβας στην Αθήνα, τα φύλαγε πού; Στον Ποταμιάνο; Που τα φύλαγε; Και τα ξανακατέβασε κάτω; Γιατί τα ξανακατέβασε κάτω;

Κ. Με μέριμνα του Μαστροκόλια, φυλάσσονται αυτά στην περιοχή του Πόρτο Χελίου. Και από εκεί μεταφέρθηκαν εδώ και από εδώ πήγαν προς τα κάτω.

-. Ο Μαστροκόλιας είχε σχέσεις με το Πόρτο Χέλι;

Κ. Είχε ένα δικό του εξοχικό εκεί πέρα. 1

-. Ζει τώρα ο Μαστροκόλιας;

Κ. Όχι, πέθανε προ καιρού, προ ελάχιστου καιρού. Ο Μαστροκόλιας ήτανε συνεργάτης του Γρίβα από την κατοχή ακόμη. Από το Θησείο. Ήτανε της απολύτου εμπιστοσύνης του, ήταν αυτός ο οποίος προσεκολήθη στον Ιωαννίδη αμέσως μετά τον θάνατο του Γρίβα. Ήταν αυτός με τον οποίο διαφώνησα εγώ για την κατεύθυνση που έδινε στην οργάνωση. Μια κατάσταση την οποία δεν μπόρεσα να υπερβώ στην Κύπρο, διότι δεν είχα τις δυνάμεις να υπερβώ. Δεν είχα τους συμπαραστάτες να υπερβώ, ώστε να κρατήσω την οργάνωση από την αντίθετη προς την εθνική φρουρά, την δικτατορία εκεί, κατάσταση. Και δεν μπόρεσα να την υπερβώ για λόγους τους οποίους θα εξηγήσω αργότερα, μόλις φτάσουμε εκεί. Μπήκα λοιπόν σε αυτό το βαρκάκι, έμεινα και εγώ για τον εφοδιασμό, πάνω σε αυτό το νησάκι. Είχαμε ξαναμπεί και σιγά – σιγά η τρικυμία πίσω και εγώ στην γαλήνη, στην γαλήνη, ε; Έφτασα στην Κύπρο. Εκεί στα νερά της οποίας με πέτυχε η κακοκαιρία. Παρέπλευσα το νησί, με μια ξένη σημαία πάνω σε αυτό το βαρκάκι, τουριστική, μια γερμανική είχανε βάλει και πήγα και βγήκα στην περιοχή της (…). Εκεί μου είπανε ότι θα με υποδεχότανε, δεν ευρέθη κανείς. Έπεσα λοιπόν, χειμώνα καιρό, στην θάλασσα, είπα στον καπετάνιο να φύγει και βρέθηκα ολομόναχος με την τύχη μου παρέα. Και με μια διαπίστωση. Ότι αυτό το πράγμα που είχε κατασκευάσει ο Γρίβας στους έξι μήνες εκεί κάτω, δεν ήταν παρά αέρας φρέσκος. Αν δεν ήτανε έτσι, κάποιος θα πρέπει να ήτανε εκεί δα στην παραλία να μου πει «Έλα εδώ, σε βάζω στο αυτό …» …

-. Ιανουάριος 1972.

Κ. 13 Ιανουαρίου 1972, εκεί στην Κύπρο. Έκανα μια αναρρίχηση σε κάτι απότομες ακτές, στο κομμάτι αυτό της Κύπρου. Βγήκα στον δημόσιο δρόμο (..) Λεμεσού και έκανα οτοστόπ….

-. Τι ηλικία είχατε το 1971;

Κ. Ήμουνα περίπου 40 ετών, 38 – 40 κάπου εκεί. Λοιπόν …, όχι, παραπάνω ήμουνα, παραπάνω. Σταματάει ένα ημιφορτηγάκι, επειδή εγώ ήμουνα και βρεγμένος, με είδε βρεγμένο «Που βράχηκες;» Λέω «Βράχηκα εδώ στην (…), με έφερε ένας μέχρι εδώ πέρα, θα πήγαινα σε χωριό απάνω, αν μπορείς πάω για την Λεμεσό.» Με προθυμία, με βάλανε μπροστά, ήτανε δύο αυτοί με βάλανε και εμένα εκεί δα και πηγαίναμε προς τη Λεμεσό. Αυτοί ήτανε του ΑΚΕΛ.. Γιατί εκφραστήκανε αμέσως, «Από πού είσαι;» Είπα «Από την Ελλάδα. Είμαι σε ένα καράβι που ήρθε στην (…).», «Μα εμείς από τη (…) ήρθαμε, δεν είδαμε καράβι.» λένε. (…) εγώ είπα, «Δεν προσέξατε καλά.» Εν πάση περιπτώσει, μου λέει «Τι γίνεται εκεί στην Ελλάδα;» και εγώ επειδή είχα καταλάβει που είναι τοποθετημένοι, εκδηλώθηκα αμέσως αντιδικτατορικά. Αυτοί περιχαρείς, «Που θέλεις να σε πάμε;» Που να τους πω εγώ. Πάμε στον Γρίβα; Εν πάση περιπτώσει λέω, «Στην κεντρική πλατεία της Λεμεσού» την οποία γνώριζα διότι είχα προϋπηρετήσει κάτω και στην περιοχή της Λεμεσού και λοιπά. Με άφησαν βράδυ και κατέφυγα στο κατάστημα ενός συνεργάτη του Γρίβα, αυτού ακριβώς στο σπίτι του οποίου είχε την κρυψώνα του ο Γρίβας. Αυτή που επισκέπτονται τώρα, στο κρησφύγετο του, όταν κατεβαίνουν στην Λεμεσό οι τουρίστες, οι Έλληνες και λοιπά. Και αυτός με πήρε αμέσως και με μετέφερε με άλλον άνθρωπο και άλλο όχημα στο κρησφύγετο του Γρίβα. Μεσάνυκτα πλέον και συναντήθηκα με τον Γρίβα.

-. Συναντηθήκατε με τον Γρίβα εκεί. 13 του Γενάρη το 1972…

Κ. Και του έκανα αμέσως τα εξής ερωτήματα. «Πρώτον μου είπατε ότι θα με υποδεχτεί κάποιος. Και βεβαίως η απουσία του στο χώρο και στο χρόνο, είναι καταλυτική επί της οργάνωσης. Πως δεν βρέθηκε κανείς και αυτό αποκαλύπτει την έλλειψη στην οργάνωση σας. Δεύτερον, τι γυρεύεις στο κρησφύγετο; Γιατί περί κρησφύγετου δεν είπες στις συζητήσεις που κάναμε στην Ελλάδα. Τρίτον που είναι οι άλλοι αξιωματικοί και πως δεν συνδέετε με την δική μου κάθοδο και την κάθοδο άλλων αξιωματικών;» Των οποίων τα ονόματα δεν μου είχε αποκαλύψει τότε. Για το πρώτο μου είπε ότι «Οφείλεται σε κακή συνεννόηση.» Για το δεύτερο μου είπε ότι «Ξέρω εγώ τι κάνω και θα σου εξηγήσω αργότερα.» Για την απόκρυψη δηλαδή και για το τρίτο …

-. Τους άλλους αξιωματικούς.

Κ. … εξεφράσθη έως και (…) των αξιωματικών αυτών τους οποίους ειδοποίησε και αρνήθηκαν να κατεβούν. Του εξήγησα εγώ ότι «Μην τοποθετήστε έτσι. Εσείς είστε με μια γυναίκα, με εξασφαλισμένα τα οικονομικά σας, χωρίς παιδιά και πάντως μια προσωπικότητα η οποία έχει βάλει την σφραγίδα της σε αυτόν τον τόπο. Αυτοί είναι ταλαιπωρημένοι με ένα σωρό εξορίες και φυλακίσεις, με βασανισμούς, με οικογένειες, με οικονομικές εξουθενώσεις και λοιπά. Όταν εσείς τους αιφνιδιάζετε, τους λέτε να κατεβούν κάτω, να είστε σίγουρος ότι δεν μπορεί να είναι και έτοιμοι να κατεβούν κάτω και αμέσως μετά την επομένη της απολύσεως τους από την αυτή.», «Εσύ πως κατέβηκες;» μου λέει. «Εγώ τήρησα τον λόγο μου. Δεν θα πει ότι δεν είχα και εγώ τα προβλήματά μου.» ……….

-. Ναι, στρατηγέ να σταματήσουμε. Μόνο …

Κ. Να ενημερώσω μόνο επί τούτου. Ότι όσο καιρό κατέβηκα κάτω, όσο καιρό κάθισα εκεί, σημειώνω ότι δεν πήρα ούτε μια δραχμή. Γιατί πολλοί είπανε ότι ο Γρίβας πλήρωνε και έκανε και λοιπά. Ούτε ποτέ ζήτησα, εκτός από 100 κυπριακές λίρες που άπαξ μου έδωσε ο Γρίβας για να μπορώ να παίρνω κάποτε- κάποτε κάνα τσιγάρο και που εγώ τις έδωσα να πάνε σε μια οικογένεια ενός φονευθέντος από τα επεισόδια της Κύπρου τότε.

-. Στρατηγέ θα ξαναβρεθούμε να τα πούμε αυτά. Αλλά εγώ σας τονίζω ότι, πουθενά δεν άκουσα και από κανέναν, ούτε διάβασα …

Κ. Τα έχω διαβάσει, μου το δήλωσαν αυτό και στην επιτροπή του φακέλου της Κύπρου, όχι για μένα ειδικώς ότι έπαιρνα, ότι ο Γρίβας έπαιρνε λεφτά από παντού. Εισέρρεαν λεφτά από τον αμερικάνικο χώρο, ο οποίος επεδίωκε τον διχασμό της Κύπρου, για να μπορέσει να βάλει χέρι στην Κύπρο και λοιπά. Σας βεβαιώνω ότι επαίροντο οι πάντες.

-. Θα βρεθούμε πάλι να συζητήσουμε το θέμα της Κύπρου και ορισμένα ερωτήματα που έχω. Μόνο να …, σε ένα μικρό ερώτημα που έχει μείνει κενό από τη συζήτηση μας. Έγινε εδώ εκπαίδευση από Κύπριους;

Κ. Έγινε.

-. Στην Ελλάδα; Στην διάρκεια της δικτατορίας; Στην πρώτη προσπάθεια του Γρίβα για αντιστασιακή οργάνωση εδώ που διαλύθηκε;

Κ. Έγινε. Και αυτό μπορεί να σας το βεβαιώσουν δύο πλευρές. Ο Μιχάλης ο …, πως τον είπαμε;

-. Ο Βαρδάνης.

Κ. Ο Βαρδάνης και ο επί Κύπρου δικηγόρος Μπανίκο Σωτηρίου με τον οποίο εντός των προσεχών ημερών που έχω μάθει ότι θα ανέβει απάνω, μπορώ μόλις θελήσετε να σας φέρω σε επαφή για να σας αποκαλύψει λεπτομέρειες τις περιόδου εκείνης.

-. Πολύ θα το ήθελα.

Κ. Όταν ήμουνα στην απομόνωση στη Δροσιά, μετά έξι μήνες υπό κατάσταση πλήρους συσκοτίσεως και στερήσεως επαφών με τον έξω κόσμο, άρχισαν να μας βγάζουν για πέντε λεπτά στο διάδρομο του ξενοδοχείου, του ορόφου που ήμουνα εγώ. Εκεί βλέπαμε φως ημέρας και περπατούσαμε, διότι ήμασταν σε ένα στενό δωματιάκι, ήταν πολύς ο χρόνος, ατελείωτος. Και άγνωστες οι πιθανές εξελίξεις. Καταλαβαίνετε λοιπόν την ψυχολογία των κρατουμένων. Εγώ έφτανα στο τέλος του διαδρόμου που είχε ένα παράθυρο και απέναντι χτιζότανε ένα σπίτι. Εκεί ήτανε οι εργάτες, αυτοί οι οικοδόμοι. Μόλις λοιπόν φτάνω στο παράθυρο ημέρα (…), λέει ένας οικοδόμος στον στρατιώτη που με φύλαγε, «Ρε συ …» του λέει, «… τι θέλετε και τους κρατάτε και δεν τους παίρνεται τα κεφάλια; Τους ταΐζετε και τους ποτίζετε μέσα σε αυτά τα …» ο οικοδόμος. Και βεβαίως «Εσύ …» του λέω, «… που ανήκες; Που ανήκες; Στο ‘Παρ’ τη μάνα σου και μπρος δεν σε θέλει ο λαός’ ή σε αυτούς εδώ πέρα που τούτο εδώ το παιδάκι δεν ξέρει και τίποτα. Απλώς με φυλάει.»

-. Για τον φαντάρο;

Κ. Για τον φαντάρο. «Τι θέλεις δηλαδή να πεις ρε σιχαμένε, ηλίθιο πλάσμα;» Σταμάτησε εκεί η συζήτηση, πέρασαν χρόνια, εγώ επανέρχομαι στην Ελλάδα, απέδρασα πλέον από το σπίτι μου στην Κόρινθο αμέσως με τα γεγονότα της 15ης Ιουλίου του ’74 και κρυβόμουνα εδώ στο σπίτι ενός συναδέλφου μαζί με τον Βασίλη τον Φίλια. Μόλις έφτασε η 24η και αναγγέλθηκε ο ερχομός του Καραμανλή, είπα «Άαα…». Ξεκλείστηκα και τράβηξα τον κατήφορο. Προς το Σύνταγμα, εκεί βλέπω ένα πλήθος από αυτούς τους ανθρώπους, τους φοβισμένους, ή τους χειροκροτητές των προηγουμένων καιρών, πάλι το ξαναφέρνω στην επιφάνεια για να δείτε ποιες εντυπώσεις κατακάθισαν μέσα μου, με αναμμένα κεριά, που τα βρήκαν αυτά τα κεριά; Και τι να σας πω; Κακή σύμπτωση, μέσα σε αυτόν τον κόσμο βλέπω τον οικοδόμο, που μου είχε κάνει τόσο αρνητική εντύπωση με την παρέμβαση του και τον είχα αποτυπώσει, να κρατάει κερί ο κερατάς. Ούτε τον ζύγωσα, ούτε του είπα κουβέντα. Το θεώρησα πολύ μικρό από την πλευρά τη δική μου. Και όχι μόνο αλλά πιο κάτω στημένος πάνω σε κάτι παγκάκια στην πλατεία του Συντάγματος κάποιον να φωνάζει εναντίον του εγκληματία του Γρίβα «… και του Καρούσου που μας έκανε τον αντιστασιακό.» Και τότε κατάλαβα ότι ξεκίναγα ένα δεύτερο Γολγοθά. Θα σας μιλήσω πάλι. ……….

-. Στρατηγέ το Γρίβα Διγενή τον εγκατέλειψαν πολλοί, όπως είπατε, από εκείνους που του είχαν υποσχεθεί ότι θα συμμετάσχουν στην προσπάθεια του, όταν κατέβηκε τη δεύτερη φορά στην Κύπρο, για να οργανώσει κίνηση εναντίον της δικτατορίας. Εσείς εντούτοις υλοποιήσατε αυτό που υποσχεθήκατε και κατεβήκατε στην Κύπρο, τον συναντήσατε και σας εξήγησε γιατί δεν είχαν κατέβει οι άλλοι αξιωματικοί. Τι έγινε στη συνέχεια;

Κ. Ήθελα να πω, για να κάνω μια ακριβή τοποθέτηση πάνω στο φαινόμενο ότι, όπως το προσέλαβα εγώ, δεν επρόκειτο περί εγκαταλείψεως. Ήτανε μάλιστα τέτοια η περίπτωση ώστε, αναγκάστηκα στο παράπονο του Γρίβα, γιατί οι Έλληνες αξιωματικοί δεν κατέβηκαν κάτω και πως εγκαταλείψαν μια περίπτωση η οποία θα έδινε ένα θετικό αποτέλεσμα και πως η παρουσία τους εκεί, στην Κύπρο εννοώ, θα ενίσχυε πάρα πολύ την ευόδωση του σκοπού για τον οποίο είχε ενημερώσει τους αξιωματικούς αυτούς… αντέτεινα στον στρατηγό ότι το μακρό διάστημα των φυλακίσεων, των εξοριών, η οικονομική δυσπραγία αυτών και των οικογενειών τους, η επίλυση των προβλημάτων, η δημιουργηθείσα αδυναμία στην συνοχή της οικογένειας στο επίπεδο των συζύγων και λοιπά, δημιούργησε αρνητικές …

-. Τους δικαιολογήσατε. Τους δικαιολογήσατε και το καταλαβαίνω. Θα μου πείτε ποιοι ήταν αυτοί οι αξιωματικοί που ενώ είχαν δεσμευτεί δεν κατέβηκαν στην Κύπρο κοντά στον Γρίβα;

Κ. Όχι.

-. Ποιοι ήταν; Δεν θα μου τους πείτε;

Κ. Όχι.

-. Γιατί δεν μου λέτε;

Κ. Θα σας εξηγήσω αμέσως. Πολλοί των αξιωματικών αυτών, αρκετοί των αξιωματικών αυτών κατείχαν …, κατείχαν θέσεις αργότερα. Έκαναν χρήση ή ανεζητήθησαν από τις μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις και πήραν διάφορα πόστα. Θα έλεγα μάλιστα και δικαιολογημένα, δεδομένου ότι ήτανε εκ των ανθρώπων οι οποίοι υπέφεραν. Οι αξιωματικοί αυτοί απαρνήθηκαν την περίπτωση του Γρίβα λόγω του αποτελέσματος. Το αποτέλεσμα ήταν δυστυχές, το επαναλαμβάνουμε και πάλι. Η καταστροφή της Κύπρου. Και βεβαίως η εν γένει θέση και στάση τους, ήταν τέτοια ώστε να μου προκαλεί, όχι απλώς αλλεργία, σκέτη αηδία. Δεν ασχολήθηκα με αυτούς. Θα μπορούσα να κάνω μια καταγγελία. Απλώς και μόνο για να δείξω στους νεώτερους ότι όταν κανείς δίνει τον λόγο του, ή όταν κανείς εμπλέκεται σε κάποιες καταστάσεις θεληματικά για κάποιους σκοπούς τους οποίους πιστεύει πραγματικά, όπως εν προκειμένω την ανατροπή της χούντας, τηρεί τον λόγο αυτόν, παίζει τον ρόλο στην εμπλοκή του. Θυσιάζει, με λίγα λόγια, τον εαυτό του. Εάν πραγματικά το πιστεύει. Δεν έπραξα λοιπόν εγώ αυτό. Δεν αποκαλύπτω τα ονόματα. Μερικά αυτών στα γραπτά μου, το οποία κυκλοφορήσαν από αφηγήματα περί το κυπριακό που είδαν το φως της δημοσιότητας σε διάφορα έντυπα ή στις εφημερίδες, διατυπώθηκαν και … όπως ήτανε του Δροσογιάννη. Ας εξηγήσει ο Δροσογιάννης τι είπε ή τι διαφώνησε με τον Γρίβα τότε. Μερικά λοιπόν από τα πρόσωπα αυτά τα έχω αποκαλύψει. Το να προχωρήσω στην αποκάλυψη των ονομάτων, θα είναι περίπου καμιά 25αριά αξιωματικοί, δεν βλέπω ότι υπηρετείται γενικότερα ο εθνικός σκοπός. Εάν αυτό δεν είναι έτσι και πρέπει να υπηρετηθεί η ιστορία στην καταγραφή της αλήθειας, πάλι δεν βλέπω γιατί θα πρέπει να υπηρετηθεί δια των ονομάτων αυτών. Ας πάνε στο καλό τους…και ας έχουν τον δικό τους έλεγχο.

Ο Αντώνης Δροσογιάννης (1922-2006) υπήρξε στρατιωτικός και για πολλά χρόνια βουλευτής Φθιώτιδας ΠΑΣΟΚ και υπουργός στις κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου, του οποίου ήταν στενός συνεργάτης. Έλαβε μέρος στον πόλεμο του ’40 και μετά την κατάληψη της χώρας από τους Γερμανούς, έφυγε για τη Μέση Ανατολή, όπου έγινε Ιερολοχίτης. Κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας, αποστρατεύτηκε, φυλακίστηκε και εξορίστηκε. Πρωτοστάτησε στην ίδρυση του ΠΑΣΟΚ και επί κυβερνήσεως ΠΑΣΟΚ προήχθη σε Αντιστράτηγο, ενώ ήταν για πολλά χρόνια Υπουργός Δημόσιας Τάξης και Υπουργός Εθνικής Άμυνας.

-. … γιατί συνδέετε την καταστροφική συνέπεια στην Κύπρο με το Διγενή, με τον Γρίβα; Τι συνέβη στην δεύτερη φάση καθόδου του Γρίβα εκεί, τι συνέβη με εσάς όσο διάστημα μείνατε στην ΕΟΚΑ Β΄, όπως αποκαλέσατε;

Κ. Να κάνω και εδώ, να επιτραπεί, μια διόρθωση. Δεν τον συνδέω, αλλά ο ρόλος που έπαιξε η ΕΟΚΑ Β΄ στα πράγματα κατά την περίοδο εκείνη και λόγω των άστοχων παρεμβάσεων της και λόγω των δημιουργηθεισών αντιδράσεων, υπήρξε αρνητικός. Ο αρχικός αυτός ρόλος δεν μπορεί ιστορικά να αποκρυβεί. Κάνοντας μάλιστα μια παρέμβαση, διατυπώνω ότι κατ’ επανάληψη εγώ ιστορώντας τα θέματα της Κύπρου στους τομείς τους οποίους γνωρίζω, δεν παρέλειψα τελειώνοντας να λέω ότι «Η ΕΟΚΑ Β΄ έπαιξε τον ρόλο αυτόν. Παρακαλούνται οι λοιποί να καθορίσουν τον ρόλο τους στα διαδραματισθεντα ώστε να τα παραδώσουν στην ιστορική αλήθεια επ’ ωφελεία των επομένων.» Δεν το έπραξε κανείς και αυτό είναι ενδεικτικό της δειλίας των ανθρώπων αυτών, οι οποίοι δεν είχαν το θάρρος να το διατυπώσουν όπως τουλάχιστον εγώ λέγοντας στο τέλος. «Εφόσον εγώ, ανεξάρτητα εάν διαφώνησα ή όχι για ορισμένα πράγματα που αποτέλεσαν την παρεμβολή της ΕΟΚΑ Β΄ στην εξέλιξη των πραγμάτων, υπήρξα μέλος της ΕΟΚΑ Β΄ δίπλα στον Διγενή, φέρω κομμάτι της ευθύνης». Και το επαναλαμβάνω και σε σας τη στιγμή αυτή. Δεν μπορεί κανείς να λέει «Α, ναι ήμουνα, αλλά ξέρετε εγώ …» και λοιπά. Η ιστορική τοποθέτηση είναι ιδιαίτερα αιχμηρή. «Ήσουνα κύριε στη ΕΟΚΑ Β΄;» εφόσον ήταν, ο ρόλος του ήταν αυτός, έχει μέρος της ευθύνης, δεν εξαιρείσαι από την ευθύνη. Τώρα με τον στρατηγό Γρίβα χρειάζεται μια προσπάθεια για να προσεγγίσει κανείς τα πράγματα εκεί. Γιατί το αφηγηματικό δεν μπορεί να μεταφέρει τον ακροατή στις ειδικές καταστάσεις τις περιόδου, να γίνει κάτοχος των απόψεων, των ιδεών, των ιδεολογιών, των φανατισμών και των εν γένει καταστάσεων που αποτελούσαν τα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης εκείνης περιόδου. Πρέπει όμως αυτός ο οποίος ακούει τα λόγια μου, τα καταγράφει, επί του προκειμένου εσείς, να προσπαθήσει να μπει μέσα σε αυτή την κατάσταση την οποία και σας αφηγούμαι. Όταν ο Γρίβας πήγε κάτω, λόγω παρεμβολής ανθρώπων της απολύτου εμπιστοσύνης του και αυτό δεν είναι παράνομο, ο καθένας έχει τους φίλους του, τους δικούς του της απόλυτης εμπιστοσύνης, πολύ δε περισσότερο ο στρατηγός Γρίβας, ο οποίος σαν αρχηγός της ηρωικής ΕΟΚΑ της περιόδου της απελευθερώσεως, είχε τον κόσμο που τον λάτρευε, που μπορούσε εύκολα να θυσιαστεί για αυτόν. Αυτοί του ζήτησαν να παραμείνει κρυμμένος. Και ο Γρίβας κακώς, κάκιστα κατ’ εμέ, αποδέχτηκε την υπόδειξη τους. Εγώ θα έλεγα ότι ο Γρίβας εθισμένος στην κατάσταση αυτή, με πολύ χαρά δέχτηκε αυτή την υπόδειξη. Ρώτησα τον Γρίβα «Γιατί είστε κρυμμένος στρατηγέ;» και μου απάντησε ότι «Δεν ξέρεις εσύ. Αργότερα σιγά – σιγά θα καταλάβεις. Έπρεπε να είμαι κρυμμένος.» Τι κατάλαβα όμως εγώ; Χωρίς να επαναφέρω τη συζήτηση με τον Γρίβα ποτέ. Στις αμέσως επόμενες ημέρες, όχι εβδομάδες ή μήνες, η πλευρά του Γρίβα θεώρησε λογικό να υποδείξει την λύση της αποκρύψεως, διότι ήθελε να καταστήσει τον Γρίβα αντίβαρο του Μακάριου και σαν είδος μπαμπούλα, ώστε να διατηρεί τις ισορροπίες. Η πλευρά τώρα του Μακάριου, το Μακαριακό κατεστημένο, από την πρώτη ημέρα της καθόδου του Γρίβα κάτω, διέγνωσε ότι αναθάρρησε ο κόσμος ο Γριβικός, ο ενωτικός όπως (…) και ότι εάν η κατάσταση αυτή έμενε ανενόχλητη θα δημιουργούσε μια διόγκωση αποδιαρθωτική του κατεστημένου αυτού, του Μακαριακού. Είναι δικές μου διαπιστώσεις αυτές, από παρατηρήσεις, παρακολουθήσεις, συζητήσεις τις οποίες έκανα τις πρώτες ημέρες με ανθρώπους του περιβάλλοντος του Γρίβα και άλλους μη του Γρίβα ή του περιβάλλοντος του Μακαρίου. Αλλά λογικούς και καθαρούς Έλληνες. Έτσι επηρέασαν τον Μακάριο να πάρει μια στάση αυστηρή απέναντι του Γρίβα, την οποία μάλιστα υλοποίησε από την πρώτη ημέρα της καθόδου, της διαπιστώσεως καθόδου του Γρίβα κάτω, όταν ευρισκόμενος στην Ελλάδα ήρθαν από την Κύπρο δύο άνθρωποι της απολύτου εμπιστοσύνης, μεταξύ των οποίων και μια …, η Κοκκίνου η λεγόμενη, έχει πεθάνει τώρα και του έθεσαν το θέμα αυστηρά, έτσι ώστε αυστηρές δηλώσεις έκανε ο Γρίβας εν Ελλάδα βρισκόμενος και έβαλε …

-. Ποιος έκανε τις δηλώσεις;

Κ. Ο Μακάριος, ζητώ συγνώμη. Και έβαλε την πρώτη δυναμίτιδα στην προσπάθεια της συνεργασίας, η οποία κατά τις αφηγήσεις του Γρίβα σε μένα, προσυμφωνήθηκε και άνοιξε το δρόμο της καθόδου κάτω για το συγκεκριμένο σκοπό τον οποίο ανέφερα. Αυτές επέδρασαν αρνητικά στην ψυχονοοτροπία του Γρίβα, η οποία είναι άλλωστε γνωστή. Και του δημιούργησαν μια αρνητική ψυχολογία, αυτή την οποία εγώ κατάλαβα αμέσως, όταν ύστερα από έξι μήνες τον συνάντησα στο κρησφύγετο του στη Λεμεσό. Με τις πρώτες συζητήσεις που κάναμε μαζί. Εκεί άρχισα να διαπιστώνω ότι η όλη προσπάθεια όπως τέθηκε εδώ στην Ελλάδα, δεν είχε αρχίσει να ναυαγεί αλλά είχε ναυαγήσει ήδη. Κατά τις δικές μου εκτιμήσεις και οι εκτιμήσεις αυτές έγιναν το επίκεντρο των ανησυχιών μου εκεί. Διότι προοδευτικά έβλεπα ότι ο κόσμος άρχισε να διαχωρίζεται, ο Γριβικός ο οποίος φώναζε για τον αρχηγό του και την ένωση και ο Μακαριακός ο οποίος ευρίσκετο στην εξουσία την οποία δεν ήθελε με κανέναν τρόπο να εγκαταλείψει. Και γιατί άλλωστε; Που το είδαμε αυτό αναγεγραμμένο ιστορικά, στο διάστημα της επί γης παρουσίας του ανθρώπινου είδους;

-. Να μην εγκαταλείψει δηλαδή την εξουσία …

Κ. Να μην εγκαταλείψει. Πλην ελάχιστων εξαιρέσεων. Άρχισαν λοιπόν τα ξεχωριστά καφενεία, οι οξείες συζητήσεις, οι οποίες προχώρησαν σε αντιπαραθέσεις και αργότερα στα αιματηρά μεταξύ τους γεγονότα.

-. Ένα λεπτό σε αυτό το σημείο στρατηγέ. Αυτά τα οποία δεν είναι γνωστά, τα γεγονότα τα ανοιχτά, των ανοιχτών συγκρούσεων και κάποιων επιχειρήσεων που αποδίδονται στην ΕΟΚΑ Β΄ έχουνε γραφτεί στον τύπο. Πόσο απηχούν την πραγματικότητα αυτά τα δημοσιεύματα; Όσα αποδίδουν δηλαδή στην ΕΟΚΑ Β΄, δολοφονικές απόπειρες κατά Μακαρίου, κατά Γεωρκάντζη και πιθανόν κατά άλλων που εγώ δεν θυμάμαι.

Κ. Όχι, κατά Γεωρκάντζη ήτανε παρελθούσα κατάσταση του Γεωρκάντζη. Ήταν προ της καθόδου του Γρίβα κάτω. Η περίπτωση του Γεωρκάντζη έχει μέσα τα δικά της στοιχεία, τα οποία χρειάζονται ειδική αναδίφηση και καταχώρηση και καταλογισμούς. Δεν έχουν σχέση με τον Γρίβα, έχουν σχέση με τα εσωτερικά εκεί κάτω. Βεβαίως λόγω της καταλήξεως, λόγω του θανάτου του Γεωρκάντζη, ο Γεωρκαντζικός κόσμος πήγε προς τον Γρίβα με την κάθοδο του κάτω, είδε δηλαδή στο πρόσωπο του Γρίβα την κάλυψη του.

-. Εσείς προσωπικά ποιος νομίζετε ότι σκότωσε τον Γεωρκάντζη;

Κ. Επειδή πρόκειται περί δολοφονίας, δεν επιτρέπεται να πω ότι νομίζω.

-. Όχι όνομα, δεν θέλω να μου πείτε …

Κ. Όχι δεν θέλω να …, να σταματήσω εκεί. Διότι, δεν επιθυμώ να διατυπώσω όνομα, αλλά διότι οι εκδοχές ήταν πολλές. Λέω μάλιστα ότι οι δύο εκ των καταδικασθέντων σε δεκατετραετή φυλάκιση, από τους συλληφθέντες υπεύθυνους, από αυτούς που τράβηξαν τη σκανδάλη, τους έβγαλα εγώ από τη φυλακή. Έκανα ειδικό σχεδιασμό ο οποίος είχε σαν αποτέλεσμα να τους βγάλουμε, να τους πάρουμε μέσα από την φυλακή.

-. Εννοείτε κάνατε επιχείρηση ως ΕΟΚΑ Β΄;

Κ. Ναι, επιχείρηση ως ΕΟΚΑ Β΄. Η επιχείρηση ήταν σιωπηρή, δεν χρησιμοποιήθηκαν πυρά και λοιπά. Και τους έφερα κοντά μου δύο βράδια, δύο ημέρες… Δεν μπόρεσα να μάθω τι το συγκεκριμένο. Τα γεγονότα όμως αυτά κατεγράφησαν σε αρκετά βιβλία. Τα οποία εξέδωσαν οι αναμεμιγμένοι της μίας ή της άλλης πλευράς. Εγώ διάβασα τα περισσότερα εξ αυτών, δεν καταλήγω σε καταλογισμούς ευθυνών σε συγκεκριμένα πρόσωπα.

-. Οι δικές σας επιχειρήσεις στην Κύπρο στρατηγέ, ποιες ήταν; Που απέβλεπαν; Εσείς προσωπικά ως υπαρ…, ως νούμερο δύο, αν δεν κάνω λάθος υπό τον Γρίβα.

Κ. Όχι. Ο Γρίβας δεν είχε υπαρχηγούς και τέτοια. Και αυτό καλείστε να το καταλάβετε. Ο Γρίβας ήταν ένας και είχε από κάτω τους συνεργάτες. Το ίδιο εφάρμοζε και στο αυτό. Αυτά τα αναγραφόμενα περί υπαρχηγών και λοιπά, δεν είναι ακριβή. Ο Γρίβας λοιπόν όριζε τομεάρχες με τους οποίους συνεργάζετο. Και οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι κάποιων περιοχών, των νομών ας πούμε, της Κύπρου. Και είχε και δύο πάνω από τους τομεάρχες, οι οποίοι είχαν το βόριο και το νότιο τμήμα. Το μεν βόριο τμήμα, από Λευκωσία και πάνω, το ανέθεσε σε μένα, το δε νότιο, από Λευκωσία και κάτω, το ανέθεσε στον ταγματάρχη τότε Σήρο. Σταύρος Σήρος. Αυτό ήτανε, δεν είχε υπαρχηγούς. Τώρα κάποιοι φιλοδοξώντας και λοιπά, βάφτισαν τους εαυτούς τους υπαρχηγούς ξέρω ‘γω και λοιπά.

-. Οι επιχειρήσεις που εσείς οργανώσατε, μία από τις οποίες …

Κ. Θα πρέπει να εξηγήσω όμως ορισμένα πράγματα τα οποία αποτελούν συνέχεια απαντητική της προηγούμενης ερώτησης σας. Το Φεβρουάριο του 1972, λίγες ημέρες μετά από τη δική μου κάθοδο κάτω, απεκαλύφθη η είσοδος στην Κύπρο ενός μεγάλου αριθμού Τσεχοσλοβακικών οπλών, εν κρυπτώ παραγγελθέντα και εισαχθέντα στον κυπριακό χώρο. Το θέμα απεκαλύφθη και απεκαλύφθη διότι πέρασε στη γνώση του Ο.Η.Ε. από απροσεξίες δικές τους, ο οποίος παρενέβη και ζήτησε τα όπλα αυτά να εναποθηκευτούν σε ξεχωριστό χώρο και να τεθούν κάτω από τον δικό τους έλεγχο. Ήτανε μέσα στα καθήκοντα, μέσα στην αποστολή. Εκεί λοιπόν με τον θόρυβο που έγινε στις εφημερίδες δεν μπόρεσε ο Μακάριος να δικαιολογήσει τον λόγο για τον οποίο εισήγαγε τις μεγάλες αυτές ποσότητες των καλάζνικοφ. Από την …, από την Τσεχοσλοβακία. Παρενέβη η ελληνική κυβέρνηση η οποία ζήτησε και αυτή εξηγήσεις.

-. Ως εγγυήτρια δύναμη.

Κ. Ως εγγυήτρια δύναμη. Και η εθνική φρουρά με εντολή τής εδώ κυβερνήσεως, όπως τουλάχιστον διατείνονται οι άνθρωποι οι οποίοι έζησαν τα γεγονότα και αχνά αντελήφθην και εγώ τότε παρακολουθώντας από το κρησφύγετο τα πράγματα, έδωσε εντολή στην εκεί εθνική φρουρά να προπαρασκευάσει ανατροπή του Μακαρίου.

-. Από πότε έγινε αντιληπτό αυτό στρατηγέ;

Κ. Αυτό έγινε αντιληπτό το πρώτο δεκαήμερο του μηνός …, στις αρχές του μηνός Φεβρουάριου 1972. Και άρχισε να κυκλοφορεί στις εφημερίδες. Από τα δελτία πληροφοριών που παίρναμε εμείς από τους δικούς μας ανθρώπους, έβγαινε η βεβαιότητα ότι η εθνική φρουρά προπαρασκεύαζε πραξικόπημα κατά του Μακαρίου. Ο Γρίβας έτσι το έμαθε. Υπάρχουν γραπτά τα οποία ισχυρίζονται ότι ο Γρίβας ήρθε σε επαφή με τον τότε πρέσβη Παναγιωτάκο, ότι μπήκε κρυφά μέσα στην ελληνική πρεσβεία της Λευκωσίας, ότι συνήργησε στα της ανατροπής και της συμμετοχής της ΕΟΚΑ Β΄ στο πραξικόπημα. Αυτό είναι ψευδέστατο.

-. Άρα εσείς ξεκαθαρίζετε ότι η ΕΟΚΑ Β΄, ο Γρίβας, εσείς, οι υπόλοιποι αξιωματικοί και τομεάρχες που είσαστε στην Κύπρο σε εκείνο το διάστημα, δεν είχατε καμία απολύτως επαφή με το καθεστώς το δικτατορικό των Αθηνών;

Κ. Καμία, καμία απολύτως. Ήτανε μάλιστα και στις ημέρες εκδόσεως μιας διαταγής του Γρίβα, η οποία κυκλοφόρησε μέχρι και στο τελευταίο μέλος της ΕΟΚΑ Β΄, η οποία απαγόρευε κάθε συνάφεια με χουντικά στοιχεία του ελλαδικού στρατού στην Κύπρο. Και βεβαίως αυτά δεν ελήφθησαν υπ’ όψιν στις κριτικές κατά Γρίβα που έγιναν αργότερα. Θελήσανε να τα αντιπαρέλθουν όπως και τα αντιπαρήλθαν. Τι έγινε όμως με την ΕΟΚΑ Β΄; Ο Γρίβας εξέδωσε διαταγή προπαρασκευής της ΕΟΚΑ Β΄ για παρεμπόδιση του πραξικοπήματος εκ μέρους της εθνικής φρουράς. Η προπαρασκευή της ΕΟΚΑ Β΄ προϋπέθετε σχεδιασμούς. Τους σχεδιασμούς περιήλθαν οι επί μέρους τομεάρχες. Το τι θα κάνανε, πως θα παρενέβαιναν; Αυτούς τους σχεδιασμούς, κομμάτια του οποίου διέρρευσαν προς την κυβέρνηση του Μακαρίου, τους ερμήνευσε ο Μακάριος σαν συμμετοχή του Γρίβα στο προπαρασκευαζόμενο πραξικόπημα εκ μέρους της εθνικής φρουράς. Άρα λοιπόν ο Γρίβας ήτανε εκτελεστικό όργανο της δικτατορίας και με την εθνική φρουρά θα έκανε πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου. Το πράγμα δεν ήταν έτσι. Ο Γρίβας ανέλαβε την πρωτοβουλία για να μην επιτρέψει στην εθνική φρουρά να επικρατήσει στην Κύπρο. Μέσα όμως, (για αυτό σας είπα θέλει πολύ προσοχή στον ακροατή για να μπει μέσα στην νοοτροπία της όλης…), μέσα όμως στον Γριβικό κόσμο υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι μαθαίνοντας ότι και ο Γρίβας προπαρασκευάζεται για την παρεμπόδιση, το δέχτηκαν σαν μια ανάμιξη σε αυτό το πραξικόπημα για να πέσει ο Μακάριος. Και από στόμα σε στόμα όλοι οι από μέλη της ΕΟΚΑ Β΄ να γι…, διοχετεύτηκαν απόψεις ότι ο Γρίβας συμπράττει με την εθνική φρουρά για να ρίξει τον Μακάριο. Πλήρης σύγχυση. Και τέτοιου είδους απόψεις διατυπώνονταν από τον τύπο που ήτανε με την Μακαριακή πλευρά.

-. Ένα λεπτό για να καταλάβουμε. Πόσοι ήταν ενταγμένοι στην ΕΟΚΑ Β΄; Τι έκταση είχε αυτή η οργάνωση;

Κ. Θα σας πω αμέσως. Τότε είναι που δια του προέδρου της κυπριακής βουλής, του νυν προέδρου της Κύπρου, Γλαύκου Κληρίδη, ο Γρίβας έκανε παράσταση προς την αμερικανική πρεσβεία της Λευκωσίας, η οποία παρενέβη στην ελληνική κυβέρνηση εδώ πέρα μέσω των Ηνωμένων Πολιτειών και η πρόθεση της χούντας να πραξικοπηματίσει κατά του Μακαρίου ανεστάλη.

-. Το 1972.

Κ. ’72. Τότε ήταν η απαρχή συνταυτίσεως του Γρίβα με την χούντα. Και υπάρχουν ακόμα άνθρωποι, οι οποίοι πιστεύουν ότι πραγματικά ο Γρίβας συνήργησε σε αυτό το πράγμα. Ο Γρίβας με τη χούντα δεν είχε καμία μα απολύτως καμία ανάμιξη. Τώρα το μέγεθος της ΕΟΚΑ Β΄ και ο οπλισμός της ΕΟΚΑ Β΄.